Bundan önceki bölümde gemileri çeşitli faktörlere göre sınıflandırmanın mümkün olduğunu belirtmiştik. Bunların yanında yük gemilerini, teknenin yapım biçimlerine göre sınıflandırmak imkanıvardır.
Tek güverteli gemiler (single Deck vessels), devamlı tek güverteye sahip olan ve ambarlarıyatay olarak bölünmemiş gemilerdir. Tek güverteli bir geminin sadece ana güvertesi bulunur. Bunun üzerinde üç ada (three island) denen güverte binaları bulunur. Bunlar, baş kasara, Köprü üstü ve kıç kasaradır.
Bundan dolayı böyle bir gemiye ‘’üç adalı’’ veya ‘’üç kasaralı’’ gemi tipi de denir. Bununla beraber bütün tek güverteli gemiler üç kasaralı değildir. Günümüz gemi tipinde Köprü üstü kıç tarafa yerleştirildiğinden, tek güverteli bir gemi baş kasara ile kıçta köprü üstünden oluşabilir.Üç kasaralı bir gemi;
Şek. 10. Çeşitli gemi tipleri. (1) Baş kasara-Forecastle, (2) Kıç kasara-Poop, (3) Köprü üstü-Bridge, (4) Baş pik tank-Fore peak tank, (5) Kıç pik tank-aft peak tank, (6) Alt gladora Iower tweendeck, (7) Üst gladora-Upper tweendeck, (8) Dip ambar -(Lower hold), (9) Barınak güverte sahası-shelterdeck Space, (10) Tonaj açıklığı-tonnage opening, (11) Barınak güverte-shelterdeck, (12) Ana güverte -Main Deck.
Tek güverteli gemilerin güvertelerinden ambarlara en rahat ve kullanışlı bir geçişte sahip olduklarından dökme olarak ağır yüklerin taşınmasına çok elverişlidirler. Bu tür gemilerin bir bölümünü kömür taşıyıcılar (colliers) oluşturur. Böyle bir geminin ambar ağızları çok geniş olduğundan, yük kompartımanının her tarafını doldurmak mümkün olmaktadır. Böyle bir gemiye bu olanaktan dolayıkendini düzeltici (self trimmers) adı verilir. Bu şekilde yükleme-boşaltma masrafları azaltılmış ve limanda harcanan zaman kısaltılmıştır. Böyle bir geminin makine dairesi normal olarak kıç taraftadır. Bununla beraber bu gemilerle ilgili bir dezavantaj bulunur tekne baskın olduğu zaman daha dar ambar ağızlı, bir gemiden fazla deniz sularının etkisinde kalacağından aynı tonajda fakat ambar ağızları dar bir gemiden daha az yüklenir.
Tek güverteli gemiler için taşınması en uygun yükler dökme olarak yüklenen kömür, tahıl ve maden cevheridir. Buna rağmen bu tip gemilerde kereste ve benzer yüklerin ambar ve güverteye istiflenerek taşındığı görülür. Geniş ve düzgün ambarlar ile üç kasaralı güverte yapısı yükün iyice istiflenmesini ve denizlerden korunmasını sağlar. Tek güverteli bir gemi yüklerin ayrımı (seperation) için uygun olmadığından, bunlarda karışık yük veya kırkambar yükü taşınması elverişli değildir.
Tek güverteli gemi tiplerinde bazı değişik yapı biçimlerine rastlanabilir. Örneğin, bazı gemiler ambar üzerine kadar uzanan uzun bir güverte binasına sahip bulunabilir. Kısa bir güverte binasına karşın bunun yüklere uygun bir hacim sağlaması yararı vardır. Bazıgemilerde de iki kasaranın ortasında bir boşalan bırakılarak gerisi doldurulmaktadır. Böyle bir gemiye “havuz güverteli gemi” (well Deck) denir. Böyle bir yapıda uygun yükler için ilave bir hacim sağlamaktadır,
Gladoralı gemiler (tweendecker), ana güverte altında bütün tekne boyunca devam eden ilave yükleme katlarına sahip teknelerdir. Ana güverte altındaki bu ilave katlara gladora (tweendeck) denir. İngilizce anlamı ‘’between Deck’’ (güverteler arası) kelimelerinden kısaltılmıştır. Layner hattındaki gemilerde genellikle birden fazla ilave güverte bulunur. Bunlara üst gladora ve alt gladora adları verilir.
Gladoralı bir gemi karışık yükler (general cargo) için çok kullanışlıdır. Yük sıralarının ayrılması, kolayca istiflenmesi yanında üstteki yüklerin alttaki yükleri ezerek has arlanmasını önlemek gibi yararlarıbulunur. Böyle bir gemi çuvallı ve ağır yüklerin yolunca istiflenmesinde kolaylık sağlar.Eğer gemiye ağır yükler yüklenmişse, gladoralar vasıtasıyla ağırlığın gemi içinde dağıtılması oluşur.Ağırlıklar yukarıya doğru çıkacağından iyi bir denge (stability) durumu sağlar.
Barınak güverteli gemi (shelter Deck Vessel), ana güvertenin (Main Deck) üzerinde ilave bir güverte bulunan gemi tipidir. Bu şekilde geminin ana güvertesinin üzerine de yük konulacak biçimde üzeri örtülmüştür. Barınak (shelter) güvertenin yararı, yüklemek için daha fazla kapalı hacim sağlanmasıve geminin Dedveyt kapasitesine yüksek bir ölçüm değeri olarak katılmasındandır” Bundan dolayı ağırlık olarak hafif hacim olarak büyük olan yüklerin taşınmasında kazançlı bir uygulamadır. Genel olarak özetlenirse, barınak güverteli ve Gladoralı gemiler benzer yükleri taşırlar fakat geminin Dedveyt kapasitesini çoğaltan ağır yükler söz konusu olunca Gladoralı gemi daha uygundur.
Barınak güverteli bir geminin sağladığı yararı bir örnekle açıklayalım. Barınak güverteli bir koster tip geminin 1200 Dwt ve tüm yük konulabilen kapalıyerlerinin toplam 114.000 cu.ft. olduğunu düşünelim. Böyle bir geminin Gross tonajı 500’den ufak ve net tonajı da 300 civarında olacaktır. Eğer bu gemi istif faktörü (Stowage factor) 55 olan bir yük almak isterse, 114.000 / 55 = 2072 ton yük alabilir ki, hacim yönünden bunların tamamını yükleyebilse de, ağırlık olarak Dedveyt kapasitesini aştığından, başka bir deyişle gemi batması gerekenden daha çok suya gömüleceğinden yüklemesi olanaksızdır. Bu ölçülerdeki bir gemi 114,000 / 1200 = 95 istif faktörlü yükleri tam kapasite ile yükleyebilir. Yük laynerleri arasında hem barınak güverte ile hem de ana güverte altında gladora ile donatılmış gemilere rastlamak mümkündür. Böylece karışık yük istifi kolaylık kazanır,
İki tür barınak güverteli gemi bulunur:
(a) Kapalı barınak güverteli gemi (Closed shelter Deck Vessel),
(b) Açık barınak güverteli gemi (Open shelter Deck Vessel).
Kapalı barınak güverteli gemi tipinde su sızdırmaz bir bölme perdesi, en üst güverte olan barınak güvertenin üzerine yerleştirilmiştir, Bu gemi tipi tek Gladoralı gemi tipine benzer fakat, ilave güverte ana güvertenin üstündedir.
Açık barınak güverteli bir gemi tipinde su sızdırmak bölme perdesi çatışma bölme perdesi (collision bulkhead) ayrı kalmak üzere sadece ana güverte üzerine taşınmıştır. Çatışma bölme perdesi ana güverte üzerinde de devam eder. Bu geminin barınak güvertesi üzerinde bir açıklık bulunur. Tonaj açıklığı (tonnage opening) denen bu tür geçit normal olarak geminin kıç tarafında yapılır. Kurallara göre bu açıklık baş-kıç yönünde en az 4 ft boyunda ve bitişik ambar ağzı eninde olmalıdır. Tonaj açıklığının etrafındaki çerçevenin yüksekliği 12 inch’den fazla olmayacak ve üzerinde koç boynuzu veya öteki güverte yapılarından konulmayacaktır.
Barınak güverteyi daimi olarak açık tutmakla, barınak güverte sahasında yük bulunsun veya bulunmasın buradaki hacmin gemi net tonajına (NRT) ilave edilmemesi sağlanır, Böylece, liman ve kanal resimlerinin¹ net tonaja göre hesaplandığı göz önünde tutulursa, armatör barınak güverte hacminde yük taşıdığı halde ilave vergi ve ödemelerden kurtulmuş olur.
Bazı gemiler kapalı barınak güverteden açık barınak güverteye geçecek biçimde yapılmıştır. Gemiye çağırılan ilgili Lloyds kurumunun elemanı (surveyor) gerekli işlemleri yaparak istenen sertifikayıverir. Eğer gemi Açık barınak güverteli ise, kapalı barınak güverte tonajına geçerken ‘’Cargo Vessel safety equipment’’ sertifikasını almak zorundadır, Bazı gemilerde ise, bu işlemler için geminin yapısında bazı takviyeler yapılması istenir. Örneğin derin postaların çoğaltılması, braketler ve kemereler ile donatılması gibi.
Burada unutulmaması gereken nitelik, ana güvertenin yer değiştirme durumunda su sızdırmazlığının sağlanması koşuludur.
Tankerler , petrol, asit ve kimyasal elemanlar gibi sıvı yüklerin taşınması için yapılmış gemilerdir. Sıvı yük, boru devreleri vasıtasıyla geminin ambarlarını oluşturan tanklara alınırlar. Tankların gerektiği zamanlarda kontrol edilmesi amacıyla su sızdırmaz menholler (manholes) ile güverteye bağlanmıştır. Tanklar normal olarak bir merkez tank (central tank) ile iki asma tank (wing tank) ve sıcak havalarda genleşen yükün taşması için bir imbisat tankına (expansion tank) bölünmüştür. Tankların bölümlere ay-rılması, ağır havalarda yalpa yapan geminin denge sorunlarını kolaylaştırır ve tanktaki sıvının yan tarafa basınç yapmasını azaltır
