HAVA PLANLAMASI
Kaza Raporu:
1972 Şubat ayında,belgeli iki scuba öğretmeni Devils Eye Spring denilen yerde dalışa geçtiler. Dale,Temel mağara dalıcılığı kursunu henüz bitirmişti,ama Chuck mağara dalışında deneyimli değildi ve bu sularda hiç dalmamıştı.Bu nedenle dalışa Dale liderlik etti.Chuck 1/3 kuralına göre hava planlaması düşünmüştü. Yani havasının 1/3 kadarını mağara içine sızmada geri kalan 2/3 miktarındaki havayı çıkış ve olası acil durumlar için kullanıcaktı.Ama Dale,eski bir yönteme dayanarak,Yarım artı-iki kuralını uygulamaya karar verdi.Geri dönüş ve acil durumlar için tanktaki havanın yarısının 200psi fazlası kullanılacaktı.1/3 kuralına oranla daha az güvenli teknikti. Dalış sırasında bir ara Chuck’ın gözü Dale’nin hava basınç ölçerine takıldı.Tankta 1/3 kuralına göre emniyet sınırının altında hava kalmıştı.
Biraz sonra dalıcılar suyun bulanıklığı nedeniyle koptular.Chuck bekleyebildiği kadar arkadaşını bekledi ve geriye dönüşe başladı.Mağaranın azına yakın bir yerde Dale ile karşılaştı ,Dale hareketsiz bir durumda idi. Chuck mağarayı ve çıkıştan ne kadar uzakta olduğunu bilmediği için ve tankında sadece 150 psi hava kaldığı için öncelikle kendini kurtarmayı düşünmüştü.Dali’i orada bırakıp kendisini kurtarmaktan başka bir seceneği kalmamıştı zaten. Tanktaki hava onu yüzeye zoraki durumda yetiştirdi.Yapması gereken basınçatım programını ihlal ettiğini biliyordu.Hemen başka bir tüp kuşanarak,arkadaşını almak için dalışa geçti ve onu bularak yüzeye çıkardı. Dale’nin suni solunum ve kalp masajı uygulamasına rağmen onu yaşama döndürmek mümkün olmadı.Chuck ise vurgunla sonuçlanan bu dalışın ardından başarılı rekamprasyon ve bağlı tedavi sayesinde tekrar normale döne bilmişti.
Çözümleme
Ölümle sonuçlanan birçok dalış kazasında olduğu gibi bu olaydada yapılmış birçok hata vardı.Olaya bakarsak,Chuck dalış hocası olmasına rağmen mağara dalıcılığı hakkında eğitilmemişti.Özellikle bilmediği bir mağarada fazla sızma yapmaması gerekirdi.Mağara içinde 250 m kadar ilerlemişlerdi.İkinci olarak,kılavuz ipi döşerken iki ip arasında boşluklar bırakmışlardı.En azından iki yerde böyle atlamalar tespit edildi.Oysa iplerin arasındaki bu boşlukları ara-bağlantı ipleri ile doldurmaları gerekirdi.Kesintisiz bir ip kullanma kaidesini çiğnemişlerdi.Bunları bir kenara bırakırsak,sonuçta daha az tücrübeli olan Chuck hayatta kalabildi.Açıkçası yapılan ölümcül hata Dale’nin yeterli miktarda havayı dönüş ve acil durum için bırakmaması idi.
HER ZAMAN HAVA PLANLAMASI İÇİN 1/3 KURALINI UYGULAYINIZ.
Hava Planlaması
Derinlik gibi,ilave sınırlayıcı etkenlerin sızma mesafesi ve kalış süresi dalış planı içinde bir bütün olarak ele alınmalıdır. Hava kaynağı miktarı en önemli sınırlayıcı faktördür.Dalış öncesinde her dalıcı için güvenli bir geri dönüş havası hesaplanmalıdır.Bugüne kadar olan mağara dalış kazalarında en çok çğnenen iki kural olarak;Kesintisiz kılavuz ip kullanmamak ve 1/3 kuralının çiğlenmesi gözlenmiştir.
Havanızı planlarken başlangıç havanızın üçte birini hesap edinve bunu toplam havadan çıkararak,kalan miktar havayı geri dönüşte kullanın.Tabiki buna acil durum harcamaları da dahildir. Örneğin başlangıç havanız 2400 psi ise bunun üçte biri olan 800 psi hava kalıncaya kadar mağarada ilerleyebilirsiniz. Hesaplarda yuvarlama yaparken, size 2/3 oranından daha az hava kalacak durumlara yol açmayınız. Geriye dönüş havanızın kaç olduğunu unutma olasılığınız varsa bu önemli miktarı yazı tablasına yazınız.Veya basınç göstergesinin üstünde sudan çözülmeyen sabit bir kalemle işaretleyiniz.Yağlı kalemlerde bu işi görebilir. Dalış sırasında basınç göstergesini gözleyerek havanızı kontrol ediniz.Acil bir durumda arkadaşınızın havasına ihtiyacınız olacağını düşünerek,arasıra onun basınç göstergesine de bakmak hiç fena olmaz. Üçte bir kuralı 1968 yılında geliştirilmiş ve gerekçeleri şöyle özetlenebilir;
• İki dalgıcın hava paylaşarak dışarı çıkabilmesi için gereken hava tek bir dalıcı için gerekenin iki katı olacaktır.Öylese iki kat havaya ihtiyaç vardır.
• Azami sızma nedeniyle olabilecek tam-hava-kaybı durumu diğer herhangi bir acil duruma göre daha fazla hava gerektirecektir.Bu nedenle tüm havanın üçte biri kadarilerlemek çok mantıklıdır.
Dlış gurubu içinde ilk sınıbasınca ulaşan dalıcışyla birlikte dönüşe geçilir.Dalış deneyimleri göstermiştirki;s/a engelleri,görüş,akıntı hızı ve yönü gibi bir çok çevre faktörü nedeniyle, bir dalış eşinin geri dönebilmesi için gerekli hava bir dalıcının içeri girmesi için gerekenin beş katıdır. Kısacası hava tüketim hızı yüksek olan dalıcı geri dönüş için belirleyici elemandır.Sızma mesafesi bu kixşiye göre belirlenecektir.
Doğal nedenlerin yanında hava kaybının nedenlerinden birisi çaparize düşmedir.Ölümlü bir dalış kazasında en az dört kez ipe takılma tespit edilmiştir. Daha öncede belirtildiği gibi çapariz fazla hava tüketimi demektir.Demekki 2/3 oranı sadece geri dönüş ve acil durum için ayrılmıştır.Daha fazla hava ile dönüşe geçmek güvenlik faktörünü artırmış olur.
Başka önemli bir nokta ise guruptaki her dalıcının dalışa mümkün olduğunca aynı hava basıncı ile başqlamasıdır.Bilindiği gibi sualtı veya suüstü hava tüketimi kişiye göre değişir.Çok tüketene göre dalış profili ortaya çıkacaktır.
Özet
2/3 oranında daha az havayı dönüş için bırakmak tehlikeye davetiye çıkarmaktır.Faturası ölümdür.Hava planlamasında tüm ekibin dalışa aynı hava basıncı ile geçmesini sağlayınız.Dalış boyunca sürekli basınç göstergesini gözleyiniz.İlk 2/3 oranına ulaşan dalıcı ile birlikte herkez dönüşe geçmelidir.Dekamprasyon,akıntı,bulanıklık gibi nedenleri göz önüne alarak yeterli ilave hava miktarı temin edin.
Kaynak: Gökhan TÜRE
MAVİ DÜNYA
