Bir gemi yaptırmak isteyen armatör şu faktörleri göz önünde bulundurur: (a) Taşıyacakları yükün cinsi, (b) Çalışacakları işletme türü (c) Çalışacakları sefer sahası, (d)Maliyet ve fizibilite.
Geminin kağıt üzerine çizilmesine taslak denir. İstenen özellikler sağlanıncaya kadar taslak üzerinde değişiklikler yapılır. Bazı durumlarda yapılacak geminin bir modeli model havuzlarında incelenir. Genellikle küçük değişikliklerle aynı plandan bir kaç gemi birden yapılır. Aynı plandan yapılan gemilere kardeş gemi (sistership)² denir. Önceden hazırlanan küçük ölçekli resimler endaze hanelerde tam ölçekle (1/1) çizilir. Bu çizimler günümüzde optik aletlerde saçlar üzerine geçirilerek istenen şekli vermek üzere başka atölyelere gönderilir.
Bir tersanede gemi yapımına omurga, ile başlanır. Kızağa ince omurga konur. Omurga, gemi İskeletinin baştan kıça uzanan önemli bir parçasıdır. Omurgadan güverteye kadar uzanan postalar geminin biçimini belirtir. Kaplama Levhalarını, güverteleri, üst yapıları bu postalar taşırlar.
Eskiden gemiler, parçalar bir araya perçinle birleştirilerek inşa edilirdi. Bu yöntem hem fazla alırdıhem de pahalı olurdu. Günümüzde parçalar kaynakla birleştirilmekte ve daha ucuz ve çabuk olmaktadır.
Bu kısımda gemi teknesinin omurgasından başlayarak kısaca, gemiyi oluşturan parçalarıgöreceğiz.
a) Omurga: Bir gemi teknesinin ilk parçası ve en önemli yeridir. Çelik, bütün ve geminin boyutlarına uygun kalınlıkta bir parçadan yapılır.
b) Yalpa omurgası(bilge Keel): Gemi teknesinin su içinde seyrederken yalpa yapmasınıönlemek amacıyla sintine dönümüne kaynatılan balık yüzgecine benzer çelik saçtan parçalardır.
c) Postalar (frames): Gemi teknesinin kaburga kemiklerini oluşturan eğimli parçalardır Postaların bir ucu omurgaya kaynatılır ve bedenlerine, gemi formunu oluşturacak bir biçim verildikten sonra güverteye bağlanırlar.
d) Kemere (Beam ): Güverteye birleşen postaları karşılıklı birleştiren ve tekne genişliği kadar boyları olan çelik parçalardır. Kemereler üzerlerinde güverte saçlarını taşırlar. Karşılıklı uzanamayan, ambar ağızlarında kesilmiş kemerelere öksüz kemere denir.
e) Güverteler (Deck): Gemi teknesinin yatay saç kaplamalarıdır. Bazı yerlerde üzeri ağaç ile kaplanır veya asfalt İle örtülür. Güverteler bulundukları yerlere göre İsim alırlar:
aa) Ana güverte (Main Deck): Baştan kıça kadar uzanan ve alt bölümü tonaja giren güvertedir.
bb) Kasara güvertesi ( castledeck): Baş ve kıç tarafta, ana güverteden yukarıda kalan ve manevra için kullanılan güvertedir.
cc) Üst güverte (Upper Deck): Ana güvertenin üzerinde devamlı olmayan güvertedir.
dd) Alt güverte (Lower Deck): Ana güvertenin altında kalan güvertedir.
ee) Gezinti güvertesi (promenade Deck): Yolcu gemilerinde bulunan ve ana güvertenin üstünde bulunan güvertedir.
ff) Filika güvertesi (Boat Deck): Can filikalarının asılı oldukları mataforaların bulunduğu güverte olup ana güvertenin üstündedir.
f) Bölme perdeleri (bulkhead): Bölme perdesi gemi teknesini su geçirmez bölümlere ayrılmak için yapılmış çelik saç perdelerdir. Bölme perdeleri teknesi enine keser ve alt tarafta döşeklerden başlayarak üstte güverteye kadar devam eder. İçinde tehlikeli bir madde bulunan. örneğin yakıt taşınan tanklar arasında bir boşluk bırakan perdeler vardır, bunlara koferdam (cofferdam) denir. Böylece tankın birinde olacak bir tehlikeli durum yandaki tanka geçmez.
Fizibilite. Bir projenin yapılabilirlik raporu. Burada masraflar ile sağlanacak gelir ve harcanan zaman gibi faktörler incelenir. Gemi için ingilizcede 3 üncü şahıs zamiri olarak dişi varlık niteleyen ‘’she’’ kullanılır. Sister kelimesi kız kardeş demektir. Gemi için bu zamirin kullanılmasına sebep geminin güzel görünmesi için boyanmış olması daima erkeklerden bir personel ile birlikte olması ve en iyisini kazanmak için herkesin devamlı mücadele içinde bulunmasıdır.
g) Tanklar (tanks): Geminin ya dibinde ya da başka bölümlerinde yapılan. yakıt ve içme suyu ve gerektiğinde balast taşımak için yapılan kapalı bölmelerdir. Karinada bulunan tanklara dabıl botum (doublebottom) tankları denir. Bunlara balast suyu ve yakıt alınır. Baş kasara altında bulunan büyük tanka baş pik tank (Fore peak tank). aynı biçimde kıç tarafta bulunan tanka kıç pik tank (aft peak tank) denir. Bunlardan başka makine dairesinde servis tankı, pis su tankı gibi tanklar bulunur. Ro-Ro¹ tip gemilerde İse düzeltme tankları (anti healling tank) bulunur. Gemi sancağı bayılırsa otomatik tulumba çalışarak iskeledeki düzeltme tankına balast basar ve gemi doğrulur.
Tanker tip gemiler de tamamen tanklardan meydana gelir. Bu geminin yükü tanklarda taşınır.
h) Döşekler (f1oors): Omurgaya birleşen postaların araları dabıl botum tanklarını meydana getirir. Bu tankların üst yüzeyini meydana getiren saça tank üstü (tank top) denir. Bu saçın üzeri ağaç bir kaplama ile örtülür. Bu kaplamaya farş tahtaları adıverilir. Omurga üzerinde dikey uzatılan üzeri oyuk geniş saç bağlantılara ise döşek denir.
Bunların araları tank hacmini oluşturur.
ı) Kaplama saçları (plating): Gemi postalarının üzerine kaplanarak gemi formunu oluşturan ve teknenin yüzmesini sağlayan çelik levhalardır. Bunlar yan yana su sızdırmayacak şekilde getirilerek perçin veya kaynakla birleştirilir. Kaplama saçlarının geminin başa ve kıça doğru bordadan daralmasıyüzünden giderek İncelemesine çalım denir. Bu darlaşmanın kuşaklar üzerinde oluşmasına çalma (stealer)denir. Başa doğru darlaşmaya çalım denildiği gibi kıça doğru darlaşmaya kruz denir.
i) Sintine (bilge): Gemi teknesinin sancak ve iskele tarafında postaların döşeklere birleştiği yerlerde oluşan hoş bölümlerdir. Ambar içinde oluşan sular, yağmur ve terlemeden² meydana gelen sular buraya akarlar. Sintine boşluğu bazı bölümlerde farş tahtalarının bulunduğu düzeyde bir kapaklı kuyuda birleşir. Buraya sintine kuyusu denir. Sintine kuyusu bir boru ile makine dairesinde bulunan tulumbaya bağlanır. Tulumba çalıştırılarak sintine suyu denize basılır.
j) Baş bodoslama (Stem): Gemi omurgasının baş tarafından eklenen ve yukarı doğru bükülerek yükselen kuvvetli ve takviyeli bir çelik parçasıdır. Gemiler çoğunlukla baş taraflarından çatışıp, rıhtıma yasladıklarından baş bodoslamalar oldukça kuvvetli yapılır. Baş bodoslama ile ambar arasında bazıbölmeler bulunur. Gemi baştan çatışınca yara alsa da, bu bölmelere su dolar ve.gemi ambarına su geçmez.
k) Küpeşte (bulwark) ve Vardaveleler (rails): Teknenin güverte kenarlarında denize açılan yerlerine personelin ve yolcuların korunmaları için yapılmış bölmelerdir. Bu yapıların tekne sağlamlığı ile ilgisi bulunmaz.Bu korunak bölmelerin üzerinde uzanan, el ile tutunmaya yarayan ve üzeri ağaç veya saçla çevrilen parçaya küpeşte trizi denir. Küpeşteler, ya demir çubuklar halinde kafes biçiminde ya da saç perde ile güverteye birleşir.Bu birleşme yerinde bir kanal şeklinde yağmur ve içeri giren deniz sularının akmasına yarayan yola yalı kütüğü denir.Bu kanalın tekneden dışarı açılan delikli yerlerine de Firengi deliği (treing Port) denir. Güverteye gelen sular bu deliklerden denize akar.
Ro-Ro gemi (Roll on Roll of): Tekerlek üzerinde hareket eder yükleri kıç, bas veya bordadan attıkları rampalardan yükleyen gemi tipi. ²Ambar terlemesi:Ambar içindeki daha sıcak havanın saç yüzeylere çarparak yoğunlaşması ve süzülerek aşağı inmesi.
l) Ambar ağızları(hatchway): Yük taşıyan gemilerde yüklerin alındığıve istif (Stowage) edildiği kompartımanlara ambar (hold) denir. Bir gemi ambarı güverteye açılan yerden başlanarak, ambar ağzı(hatchway), gladora (tweendeck) ve dip ambar (Lower hold) bölümlerinden meydana gelir. Ambar ağzı, ambarın güverteye açılan yerinde, İçeri suların girmesini ve personelin düşmesini önleyecek kadar güverteden yüksek bir çerçeve biçiminde hacimdir. Bu korugan çerçeveye ambar ağzı çerçevesi (Hatch coaming) denir. Ambarların üzerine örtülecek kapaklara desteklik edet1 ve ambar ağzının iç kısmında kalan yuvalara oturtulan hareketli çelik çubuklara mezerna denir. Bunlar, yükleme-boşaltma sırasında çekilerek baş ve kıç tarafta istif edilirler.Yerlerine konunca sancak ve iskele taraftaki pimlerle yerlerine kilitlenirler.
m) Ambar kapakları (Hatch covers): Ambar ağzını örtmek için kullanılan çeşitli. sistemler vardır. Bunların en basit ve eskisi, mezernaların üzerine konan ağaç kapaklardır. Kapaklar yerleştirildikten sonra ambar ağzı muşambası (tarpaulins) örtülerek takozlanır ve seyirde ambara su girmesi önlenir. Bundan biraz daha gelişmiş yöntem, mezernaların üzerine çelik saçtan yapılmış seyyar kapakların konulmasıdır. Bu kapaklara ponton (ponton) denir. En gelişmiş sistem ise, mekanik veya hidrolik olarak Mac Gregor kapakları ile örtmektir. Bu kapaklar, tekerlekleri vasıtasıyla birbirine bağlıolarak raylar üzerinde kayarak açılır ve kapanırlar.Mekanik sistemlerde, kapatılan kapaklar yan tekerlekler çevrilerek yerlerine oturtulur ve bağlanır.Hidrolik sistemlerde kapanan kapak kendi kendine yerine oturur ve kilitlenir. Şek. 12. de tek çekişli (single pull) Mac Gregor kapaklarının kapanma yöntemi.
n) Kıç bodoslama (Stern): Kıç bodoslama, gemi teknesinin en arka ucunda bulunan, pervane ile dümeni taşıyan dökme veya dövme çelikten yapılmış bir parçadır. Kıç bodoslama postası (Stern frame), tek bir parçadan olabildiği gibi bir kaç parçanın birleştirilmesinden de yapılabilir. Çeşitli tip yapılmış kıç bodoslama türü vardır. Bunlardan en eski bir tanesi kepçe kıçıdır. Eski bir tip olmasına karşın, deniz sularının girmesine mani olacak yüksekliktedir.Günümüzde en çok kullanılan kıç bodoslama biçimi Kruz er veya Karpuz kıç denen bodoslamalardır.Ayrıca ayna kıç denen bodoslama şekli de yapılmaktadır .
o) Şaft kovanı (Stern tube): Bir ucu ana makineye bağlı, öteki ucu kıç bodoslama postasındaki yuvasında bulunan kovan içinden geçen pervane şaftı, makinenin dönüşhareketini pervaneye iletir. Pervane şaftı, şaft bodoslamasında duran bir kovan içinde döner. Şaft kovanı, şaftın dönüşünü sağlayan bir yatak oluşturur ve buradan içeri sızmasımümkün olan deniz suyuna mani olur. Bu sızdırmazlığı önlemek için peygamber ağacı kullanılır.
o) Pervane (Propeller): Geminin kıç tarafında, pervane şaftının ucunda bulunan ve dönerek geminin yol almasını sağlayan, üç, dört veya beş kanatlı dövme alaşımdan yapılan yapılardır. Sağ veya sola devirli olabilir, aynı zamanda iki veya üç adet konabilir. Manevrası güçlü olması gereken teknelerde iki tane pervane vardır.
Gemi pervanesinin en son uygulaması piç kontrollü pervane (controlable pitch Propeller) olup, bunun çalışma yöntemi Şek. 15. de gösterilmiştir.
Geminin manevrasını kolaylaştırmak için baş bodoslama civarına konan pervane ye pruva pervanesi (bow thruster) denir.
Pervane kanatları devamlı çizilmiş pozisyonda
dönünce gemi ileri yol, pervane kanatları kesikli
çizilmiş pozisyonda dönünce gemi geri yol yapar.
p) Dümen (Rudder): Geminin seyir durumunda İken rotasını değiştirmeye veya manevra yapan geminin hareketlerini kolaylaştırmaya yarayan, çelikten ve çelik saçtan yapılmış parçalardır.
Dümen sancak veya iskeleye basıldığı zaman, geminin seyir süratine bağlı bir su kuvveti ile, buraya etki eden güç gemiyi çevirmeye çalışır. Eğer dümen az bir açıda döndürülmüşse, etki eden kuvvet az olacağından tekne ağır ağır döner. Teknenin çabuk veya kuvvetli dönmesi isteniyorsa, dümen açısı¹ büyütülür. Şek. 16. da çeşitli dümen tipleri gösterilmiştir. Bu dümenler içinde, gemi döndürülmekte en çok etki yapan tip dengeşik dümen (balanced Rudder) dir.
Bir geminin dümeni, dümen donanımı (Steering gear) denen bir elektrik ve hidrolik sistemle döndürülür. Dümen donanımı başlıca üç kısımdan meydana gelir: (aa) Dümen el dolabı kontrol ve karşılama donanımı, (bb) Dümen makinesi, (cc) Makinenin hareketini dümene ileten yeke donanımı. Modern gemilerde dümen dolabının hareketini dümen makinesine ulaştırmak için tele motor donanımıkullanılır. Bu hidrolik olarak verilen hareketleri ileten bir sistemdir.
r) Su geçirmez kapaklar (W/T) Doors): Gemilerde bulunan bazıgeçitlerin ve açıklıkların can ve mal emniyetini sağlamak için sırasında su sızdırmaz şekilde kapatılması gerekir. Bunlardan en tanınmışı, Lumbuz (parthole) denen pencerelerdir. Bunlar geminin iç bölümlerini aydınlatmak için açılmış yuvarlak veya dört kenarlı pencerelerdir .Lumbuz kapağı bu deliği kapatınca, sızdırmazlığı sağlayan ve adına kör kapak denen (deadlights) bir ilave saç kapak daha örtülür ve kelebeklerle sıkılarak emniyet sağlanır. Üst yapıların güverteye açılan yerlerinde ve ambarların içine girip çıkmayı sağlayan yerlerinde bulunan
Dümen açısı (Rudder angle). Dümen yelpazesinin, gemi merkez hattı ile yaptığı açıdır
Kapılara Menhol denir. Bunların su sızdırmazlığını sağlayan iki türü vardır: (aa) Mandallı Menhol kapağı(hinged Doors), (bb) Sürme Menhol (Sliding Doors). Bu kapaklar mekanik olarak kapatılır veya hidrolik bir sistemle kapatılır.
s) İskandil borusu (sounding pipes): Geminin çeşitli tanklarında bulunan su, balast veya yakıt miktarlarını kontrol ve ölçmek için kullanılan borulardır. Tankların üzerinden
güverteye kadar uzatılmış borulardır. Bunların içine iskandil sarkıtılarak, tankın içi kontrol edilir. Modern gemilerde tank iskandilleri otomatik olarak ve elektrikli bir sistemle yapılmaktadır. İstenen tanka ve süviçe basılmakta ve anında gözlenen panelden tankın durumu okunmaktadır.
ş) Manikalar (ventilators): Gemilerin kapalı bölümlerindeki kirli havayı emerek yerine temiz hava vermek için üst güvertelere uzatılmış baca şeklinde borulardır.Manikalar, dış basınç ile kapalı yerin basıncının farklı olması yüzünden havanın emilmesi prensibine göre işgörürler. Buna karşın ambarlarıve makine dairesini havalandırmak için elektrik motoru ile çalıştırılan kuvvetli manikalar vardır,bunlara fan denir.Manikalar,adi manika,mantar manika gibi biçimlerine göre isim alırlar .
t) Güverte palamar yapıları: Geminin bir rıhtıma, başka bir gemiye veya şamandıraya palamar halatları ile bağlanmasında kullanılan, güverteye bağlanmış veya kaynatılmış dökme çelikten veya çelik saçtan yapılmış kısımlardır.
aa) Babalar (bitts): Güvertelere dik olarak bağlanmış çift ıskarmoz başlarıdır. Bunlar silindirik bir yapıya sahip olup cıvata veya saplamalarla güverteye bağlanmıştır.
Palamar halatları babalarıvolta edilir veya kasasından geçirilir.
bb) Kurtağzı (fairlead): Gemilerin güvertelerinde küpeşteden dışarı açılmış deliklere yerleştirilen ve döner taburu olan donanımlardır. Dökme çelik veya çelik saçtan yapılırlar .Palamar halatıyön değiştirmek için kurt ağzından geçer ve üzerine zor binince,halatın kesilmesi veya yıpranmasıönlenmiş olur .
cc) Mapa (eyebolt): Mapalar, güvertelerin ve alabandaların gerekli yerlerine kaynatılmış uçlarıanele biçimli cıvatalardır.Bunlara halat çımaları,kilitler,liftin uskurları, bastikalar ve tornalar bağlanır .
