16 Mayıs 2014 Cuma

– ŞEHMUS KARTAL-turizmhaberleri.com/ BATMAN
Kültür Uzmanı

Batman ilini bir hilal gibi çevreleyen Garzan Çayı, Kozluk ilçesinden başlayarak Beşiri ilçesine yakın bir yerde Garzan Vadisine girerek yoluna devam etmektedir. Garzan Çayı, Kozluktan itibaren yaklaşık 75 Km. yol aldıktan sonra Hasankeyf İlçesinin 15 Km. doğusunda Dicle Nehriyle birleşir. Garzan Çayının bu güzergahında bulunan Kozluk ve Beşiri ilçelerine bağlı yerleşim birimleri ve özellikle de Garzan Çayı sahili boyuca çok zengin bir tarihi doku ile donanımlıdır. Ancak Garzan Vadisi de Hasankeyf ilçemizde olduğu gibi Ilısu Barajı tehdidi altında bulunmaktadır. Baraj inşaatı bittikten sonra oluşacak göl aynası Beşiri ilçemizin yakınına kadar gelecektir.

Dolayısıyla bir bütün olarak Garzan Vadisi ve bu vadide bulunan bütün tarihi doku su altında kalacaktır. Bu durumun farkında olan Arkeologlar Bakanlıkta alınan izin doğrultusunda yaklaşık 5 yıldan beri çok hızlı bir şekilde Garzan Vadisinde bulunan 3 alanda arkeolojik kazılara devam etmektedirler.

Batman Müze Müdürlüğü Başkanlığında ve değişik üniversitelerden İlim adamlarının katılımıyla yapılan kazıların amacı Ilısu Baraj gölü yükselmeden önce yöredeki kazıların bitirilmesi ve bölge tarihinin gün yüzüne çıkarılmasıdır. Ancak baraj inşaatı hızla devam ediyor. Zaman giderek azalıyor. 2015 yılında barajın bitirileceği söylentileri karşısında arkeoloji dünyası şaşkın durumda ne yapacaklarını bilmez bir halde çırpınıyorlar. Çünkü Garzan Vadisinde sadece 3 alanda kazı yapmak yeterli değildir. Bu bölgede mevcut bulunan höyük ve benzeri tarihi noktaların çokluğu nedeniyle en azından 10 alanda birden hiç ara vermeden kazı yapmak gerekiyor. Aksi takdirde Garzan Vadisinde yeraltında neyin ne olduğunu anlamadan Ilısu Baraj gölü işi bitirecek ve böylece iş işten geçmiş olacak.

Değerli dostlar, iki hafta önceki yazımda Garzan Vadisindeki Dilmaçoğulları Beyliğinden söz etmiştim. Bilindiği gibi Dilmaçoğulları Beyliği ve başkenti olan Erzen Kenti harabeleri Garzan Çayı kenarında, Kozluk ilçemize bağlıdır. Dolayısıyla Ilısu Baraj Gölü etkileme alanından epey uzak bir mesafede olduğu için, göl aynasından etkilenmeyen bir konumdadır. Bu durum bizim için sevindiricidir. Ancak Garzan Vadisinde bulunan ve kendi çapında çok önemli bir tarihi değerimiz olan Memikan Köprüsü Erzen kenti kadar şanslı değildir. Çünkü baraj suyu yükselince Memikan Köprüsü su altında kalacaktır. Evet, bugünkü yazımda ulusal ve uluslararası alanda tipik bir örnek olan ve kanımca ülkemizde çok az kişinin haberdar olduğu Memikan Köprüsünden bahsetmek istiyorum.

Memikan Köprüsü Batman İli Beşiri İlçesine bağlı Kumgeçit Köyünün 3 km kuzeyinde yer alan antik dönem tarihi köprülerinden biridir. Garzan Vadisinin bu tenha bölgesinde Garzan Çayı üzerinde veya antik dönemden kalan bir köprünün enkazı üzerinde inşa edildiği söylenen bu köprü, kim bilir kaç bin yıldan beri nehrin iki yakasında bulunan yerleşim birimleri arasında ulaşımı sağlamaktadır. İki kapalı tünel biçiminde yan yana iki tonozlu geçit şeklinde inşa edilmiş olan bu köprünün gövdesi genişçe bir kemer ile ırmağı aşmaktadır. Bu yönüyle Artuklu dönemine ait Hasankeyf köprüsüne benzediği söylense de kanımca bu köprüye benzeyen veya bu tip mimari teknikle inşa edilmiş bir başka köprünün yeryüzünde varlığı ihtimal dışıdır diye değerlendiriyorum.

Köprünün çekirdek duvarları kırma ve moloz taş kum kireç karışımı harçla inşa edilmiş, dış yüzey ise kesme ve düzgün dikdörtgen bloklarla kaplanmıştır. Karşı kıyıda yer alan masif duvar izleri, bu noktada köprü ayağının ana kayaya bir rampa ile yaslandırıldığını göstermektedir. Bu rampanın güneyinde bir yolun payanda duvarlarına ait kalıntılar yer yer izlenmektedir. Nehrin karşı yakasında bulunan Han Köyü yönünden buraya ulaşan yol köprünün antik dönemde işlek bir ticaret yolu üzerinde önemli bir konumda durduğunu gösterir. Köprünün kuzeyindeki Gedikli Köyü ve çevresi bu köprüden dolayı yığınla tarihi eser kalıntılarıyla doludur.

Batman ili Beşiri ilçesine bağlı Garzan Vadisindeki yerleşim birimlerinin bir zamanlar Hasankeyf’le olan ticari ilişkisini sağlayan Memikan Köprüsü, bu bölgeden geçen İpek Yoluna, geçit vermeyen Garzan Çayı üzerinden karşıya bağlantısını sağlayan stratejik bir noktasında yer almaktadır.

İlk Çağdan orta Çağın ilk yarısına kadar olan tarihi süreç içinde, işlek bir kervan yolu olan ve Garzan Çayına paralel giderek Hasankeyf üzerinden Kuzey Mezopotamya’ya ulaşımın sağlanmasında ve özellikle beylikler arası ticari ilişkilerin sağlanmasında uzun yıllar hizmet veren bu stratejik yol üzerindeki Memikan Köprüsü, şu anda kısmen harap durumda ve kaderine terk edilmiş bir vaziyettedir. Terk edilmişlik insanoğlu için kahredici bir durumdur. Kanımca insan eliyle yapılmış ve binlerce yıldan beri insanlığa hizmet veren ve bizlere miras olarak kalan böylesi tarihi bir eseri terk edip sahip çıkmamak ta insanı kahrediyor.

İnşa tarihi hakkında kesin bir bilgi olmamakla beraber, antik döneme ait olduğu kuvvetle muhtemel olan bu köprü inşaatında kullanılan mimari teknik, yörede bulunan Hasankeyf, Batman (Malabadi) ve Cizre’deki taş köprülere de ilham kaynağı olduğu söylenmektedir. Çünkü Memikan Köprüsü inşaatında kullanılan taşçı malzemeler nedeniyle, köprünün diğer köprülerle inşaat tekniği açısından büyük bir benzerlik gösterdiği anlaşılmaktadır. Memikan Köprüsünün diğer köprülerden farklı özelliği ise şöyledir:

Yukarıda ifade ettiğim gibi Memikan Köprüsü tünel şeklinde üstü kapalı birbirine bitişik iki geçitli yol ve kendine has özelliği olan bir köprüdür. Bu nedenle dünya tarihi içindeki tarihi köprülere ait literatürde buna benzer başka bir köprünün olup olmadığını bilmiyorum. Ancak kısmen harap durumda olmasına rağmen bu köprünün mutlaka yıkık durumda olan bölümlerinde bir restorasyon çalışması başlatılarak orijinalliğine uygun bir inşaat tarzıyla yeniden inşa edilmesi gerekir diye düşünüyorum. Ancak bu düşüncem ve köprü ile ilgili arzu ve isteğim Memikan Köprüsünü Ilısu Barajından kurtaramayacaktır, onu da biliyorum.
Hoşça kalınız.