Denizde, havuzda veya duşta fazla vakit geçirdiğimizde el parmaklarımız ve ayaklarımızın bir kısmı buruşuyor. Bu, aslında bir çok insanın nedenini bilmediği bir durum. Sadece buna alışkın olduğumuz ve kısa zamanda eski halini aldığı için bize normal geliyor. Bana hiç araştırma yapmadan bunun nedenini sormuş olsaydınız cevabım basitti: Osmoz.

Osmoz Nedir?

Osmoz, doğadaki denge halidir. Sıvının, az yoğun olan yerden, çok yoğun olan yere enerji kullanılmadan geçişidir. Sağdaki çizimde görebileceğiniz gibi, iki sıvının arasında yarı geçirgen (kevgir misali) bir zar bulunuyor.

Şimdi bir örnekle gidelim. Bir kabın içine yarı geçirgen zar koyup, kabı ikiye böldüğümüzü düşünelim. Bir tarafına deniz suyu, diğer tarafına da içme suyunu boşaltalım. Zaman geçtikçe, içme suyunun, deniz suyuna karıştığı gözlemlenir. Yani az yoğun sıvı, daha yoğun olan sıvıya doğru akar.

Belli bir süre sonra bu geçiş (yayılma) durur. Durduğunda artık kabın her iki tarafındaki yoğunluk, eşitlenmiş demektir.

Osmoz Neye Yarar?

Osmoz, bizlerin yaşaması için gerekli. Bunun en güzel örneği, hücrelerimiz için gerekli olan besinlerin bu yolla sağlanması. Hücre dışı sıvısı ve hücrenin içindeki sıvının yoğunluk farkından ötürü bir devr-i daim oluşur. Hücreler bu yolla beslenir.

Sizlere uygulamaya yönelik bir örnek daha vermek istiyorum.

Eski çağlarda, zeytin ve balık gibi çabuk bozulan ürünler tuz ya da salamurada muhafaza edilirdi. Bu da, osmozdan dolayı bakteri hücrelerinin dehidre olarak (su kaybı) ölmesine ve ürünlerin bozulmamasına ya da olabildiğince geç bozulmasına yarıyordu.

“Image courtesy of koratmember / FreeDigitalPhotos.net”.

Gelelim Parmaklara

Parmaklarımız ve ayarklarımızın belli bir kısmı neden buruşur sorusuna buradan yanıt arayacağız.

Derimizin hemen her yerinde, görebilsek de göremesek de kıllar mevcut. Bu kılların kökündeki yağ bezleri (Bu yağ bezlerine sebum denir) sayesinde vücudumuz su geçirmez bir yapıya sahip.

Ancak parmak uçları ve ayağın taban ve topuk kısmında kıl yoktur/yok denecek kadar azdır. Bu nedenle yağ bezi bulunmaz ve vücut bu noktalarda su geçirgenliğine sahip olur.

Bu bölgelerdeki derimizi bir yarı geçirgen zar olarak düşünebiliriz. Deri altındaki sıvı, deniz suyundan çok daha yoğundur. Bu nedenle az yoğun olan deniz suyu, derimizi aşarak deriden içeri girmeye çalışır.

Vücudun diğer bölgelerindeki kıl köklerinin oluşturduğu yağlar sayesinde deniz suyu derimizden geçemez. Ancak kılların olmadığı parmak uçları ve ayaktan geçebilir. Derinin kalın olduğu bu bölgelerde deniz suyu kendine yer açmaya çalışır ve deri buruşur.

Daha İyi Kavramak İçin?

İngiliz biyoloji dergisi Biology Letters‘da yazılan bir makale, suda parmak ve ayak buruşmasının nedeninin sanıldığı gibi osmozdan kayaklanmayabileceğini savundu.

Newcastle Üniversitesi’nin araştırmasının yaptığı deneyde, katılımcılara farklı boyutlardaki misketleri tutmaları söylendi. Önce kuru, sonra da yarım saat sıcak suda bekleyen elleriyle deneye katılan katılımcıların, buruşuk parmaklarlar misketleri daha kolay tutabildikleri iddia ediliyor.

Üniversiteden Tom Smulders, atalarımızın yaş sebze ve derelerden meyve toplama gibi işleri yaparken evrimin bu kolaylığını kullandıklarını söylüyor.

Newcastle Üniversitesi’nin çalışması, parmak büzüşmesinin sinir sistemi sayesinde gerçekleştiğini iddia ediyor.

Tom Smulders, suda belirli bir süre kalındığında sinir sisteminin tetiklemesiyle parmak uçlarındaki damarların inceldiğini, parmakların hacimlerinin azalarak büzüşmeye sebebiyet verdiğini söylüyor.

Siz ne dersiniz?

Murat Demirağ
info@dalalim.com