ATMOSFER
Atmosfer hava, su buharı, toz, duman v.s. halinde dünyayı sarar. Kuru ve temiz bir hava birimin de % 78 Azot, % 21 Oksijen, % 0,9 Argon, pek az miktarda diğer gazlar ve mutlaka bir miktar su buharı bulunur.
Atmosfwer deniz seviyesinde, normal sıcaklıkta ve aynı hacimdeki sudan 817 defa daha hafiftir. Bu ağırlığından dolayı da yerküre üzerinde bir basınç yapar. Yeryüzeyinden uzalaşıldıkça bu basınç azalır. Azalma miktarı yeryüzeyi yakınlarında her 30 FT. için 1 milibar yahut 0.3 inch’tir.
Atmosfer sıcaklığı 11 km yüksekliğe kadar her 300 metre (1000 FT) için 2 derece C (3,6 derece F) azalır.
1. TROPOSFER
Bu atmosferin en alt bölümüdür. Burada yatay ve dikey hava hareketleri gözlenir. Bulut, yağmur, kar, fırtına v.s. gibi meteorolojik olaylar yanlızca tropozferde özellikle de alt kısımlarda meydana gelir. Atmosfer kütlesinin 3/4 lük bölümü tropozfer sınırları içinde yer alır.
2. TROPOPOZ
Tropopoz, tropozferin en üst sınırıdır. Yüksekliği, bulununan enleme göre değişiklikler gösterir. Kutuplarda 5 mil, ekvatorda 10 mil yüksekliğe kadar ulaşır. Yazın kışa nazaran daha yüksektir. Ayrıca yüksek basınç (Anticyclone) bulunduğunda yükseklik, alçak basınç (Cyclone) bulunduğundakinden daha fazladır.
3. STRATOSFER
Bu atmosferin en üst kısmıdır. Tropopozun hemen üst kısmında yer alır. Stratosferin alt bölümünde yatay sıcaklık sabit bir görünümündedir. Kutuplar üzerinde ortalama sıcaklık 50 dereceF, ekvator üzerinde 90 derece F civarındadır. Stratosferde az miktarda su buharı bulunur. Burada dikey hava hareketleri gözlenmez. Yanlızca yatay hava hafreketleri (rüzğar) bulunur.
SICAKLIK: Sıcaklık, iki cisim arasındaki ısı alışverişi yönünü ifade eden bir faktördür. Güneş, Dünya’ya nazaran daha yüksek sıcaklıkta olduğundan ısı alışverişi radyasyon, temas, konveksiyon ve türbülans yollarıyla olur.
* RADYASYON
Radyasyon ısı enerjisinin elektromanyatik dalgalar tarafından taşınması olayıdır. Güneşin dış yüzey sıcaklığı 6000 derece C dir. Yayınlanan radyasyon 1/10000 cm gibi çok kısa dalga boyludur.
Dünyaya düşen enerjinin % 29’u atmosferden yansıyarak geri döner. % 19’u atmosfer tarafından, geri kalan % 52’si de yer yüzeyi tarafından emilir. Fakat bu enerjinin büyük bir kısmı yankı radyasyonu (re-radiation) yoluyla tekrar uzaya geri döner. Bu radyasyon düşük sıcaklık dolayısıyla, güneş radyasyonuna nazaran daha uzun dalgalıdır. Dönüş dalgalarının neredeyse tamamı atmosferdeki su buharı tarafından tutulur. Yer gündüz aldığı enerjiyi geri yayınlar. Gökyüzü bulutsuz ise yüzeyde sıcaklık azalması cok daha fazla olur.
* TEMAS
Bu birbirleriyle temas halinde olan cisimler boyunca molekülden moleküle aktarılarak gerçekleşen ısı alışverişidir. güneş ışıldarken yer yüzeyini (radyasyon ile) ısıtır. Yer yüzeyine temas halindeki en alt kısımda bulunan hava da bu temas radyasyonuyla ısınır. Fakat bu yolla ısınan hava çok ince bir tabaka halindedir.
* KONVEKSİYON
Sıcak hava, soğuk havadan daha hafifdir. Böylece ısınan hava soğuk havanın yukarılarına doğru yükselir. Aynı şekilde yer yüzeyine yakın, temas yolu ile ısınmış hava yükselerek ısıyı konveksiyon yoluyla yukarılara doğru taşır.
deniz üzerinde hava soğuk denizlerden, sıcak denizlere doğru hareket eder, alt katmanlar da yine bu yolla ısınır. Doğrudan gelen güneş ışınları deniz suyu sıcaklığı üzerinde değişiklikler meydana getirir. Fakat konveksiyon akıntısının getirdiği yeni sıcak sular yüzeyde daha fazla ısınmaya neden olur.
* TÜRBÜLANS
Havanın çok büyük boyutlu hareketleri sırasında, yer yüzeyi etkisiyle büyük bir sürtünme (Friction) meydana gelir. Kısmen bu sürtünme, kısmen de yerin ısınma ve soğumalarındaki eşitsizlikler sebebiyle, havapartikülleri yüzeyden yukarılara, sonra tekrar aşağılara doğru bir akış meydana getirirler. Bu olaylara türbülans denir. Türbülans hareketi ile, yüzeydeki sıcak hava, yukarılardaki serin hava ile karışarak bir ısı alışverişini oluşturur.
NEM
Atmosfer havasında her zaman az miktarda su buharı bulunur. Sıcak nemli bölgelerde bu miktar hacim olarak % 4 oranına kadar yükselebilir. Havadaki su buharı miktarı devamlı olarak değişir.
YOĞUNLAŞMA
HAva belli bir sıcaklıkta taşıyabileceği en yüksek su buharı miktarına eriştikten sonra soğuma olursa, yoğunlaşma olayı meydana gelir. Yani hava içinde gaz halinde bulunan su, tekrar sıvı hale dönüşür.
ÇİĞ NOKTSI
Çiğ noktası, yoğunlaşmanın başlama yani suyun gaz halinden sıvı haline geçiş noktasıdır. Bu terleme su halinde kalırsa Çiğ, donarak buz haline gelirse kırağı olarak isimlendirilir.
Nemlenme eşya, yapı, araç v.s. üzerinde meydana gelirse buna Terleme denir. Terleme olayı denizcilikte, özellikle yük kompartımanları için büyük önem taşır. Bazı yüklerin terleme sebebi ile bozulması, hasar görmesi, ambalaşlarının dağılması tehlikesi her zaman vardır. Terlemenin önüne geçmek için ambarların uygun şekilde havalandırılması ve sıcaklıklarının istenen sınırlar içinde tutulması gerekir. Havalandırma yaparken aşagıdaki 2 kuralı hatırlayınız.
KURAL 1
Kompartımana havalandırma amacıyla verdiğiniz havanın sıcaklığı, kompartıman içindeki havanın çiğ noktasından daha düşükse, havalandırmanın derhal durdurulması gerekir. Aksi halde kompartıman içinde yoğunlaşma meydana gelecektir.
KURAL 2
Kompartıman sıcaklığı, havalandırma amacıyla kompartımana verilen dışarı havasının çiğ noktasından daha düşükse yine havalandırmanın durdurulması gerekir. Şayet yükün kendisi veya geminin diğer kısımları çiğ noktasından daha soğuksa yine terleme gelecektir. Bu noktanın da terleme konusunun çok önemli olduğu zamanlarda hatırlanması ve uygun şekilde havalandırma yapılması gerekir.
BUHARLAŞMA
Isınma sebebiyle sıvı halden gaz haline geçiş olayıdır.
BUĞULAŞMA
Bir sıvı yüzeyinde veya nemli bir yüzeyde yavaş bir şekilde meydana gelen buharlaşmadır. Devamlı olarak hareket halinde olan sıvı monaküllerinden bir kısmının yüzeyden havaya kaçış olayıdır. Çevre hava, doymuş hale gelinnceye kadar buğulaşma devam eer. Yüksek sıcaklık ve rüzgar buğulaşmayı hızlandırır.
DOYMA
Hava belli sıcaklıkta, belli miktarda su buharı taşıyabilir. Doyma belli sıcaklıktaki havanın, en fazla buhar taşıyabilme durumuna gelmesi demektir. Sıcaklık artarsa havanın taşıyabileceği su buharı miktarı da artar. Sıcaklık azaldığında havadaki su buharı serbest kalarak yoğuşur.
MUTLAK NEM
Belli bir hacimdeki havada bulunan nem miktarıdır. Bu genellikle 1 metreküp havada gram cinsinden su buharı olarak ifade edilir.
Mutlak nem değeri öğlenden sonra erken saatlerde en yüksek, gün doğuşlarında en düşük seviyededir.
BAĞIL NEM
Belli bir hacimde bulunan nem miktarının aynı sıcaklıkta ve aynı hacimdeki havada bulunabilecek en yüksek nem miktarına oranıdır. Bu yüzde olarak ifade edilir. ve higrometre ile ölçülür. Ögle üzerleri hava sıcaklığı, mutlak nemden daha çabuk yükselir. Geceleri ise çok daha çabuk azalır. En yüksek bagıl nem Güneş doguşlerında, en düşük de öğlenden sonra görülür. Kesif sis durumlarında bagıl nem % 100 dür.
BUHARLAŞMA ISISI
Maddelerin sıvı halden gaz hale geçmesi için gereken ısı enerjisi miktarıdır. Bu ısı gaz tarafından saklanır ve yoğuşma sırasında çevreye geri verilir. Bu yüzden havadaki su buharında devamlı olarak bir ısı enerjisi saklıdır.
AŞIRI DOYGUNLUK
Hava, Labarutuarlarda yoguşma meydana gelmeksizin çiğ noktasının çok daha altlarına kadar soğutulabilir. Elde edilen bu havaya aşırı doymuş hava denir. Atmosferde nem çekici özellikleri bulunan tuz ve iş (kurum) partikülleri yoğuşma olayını kolaylaştırırlar.
