31 Mayıs 2014 Cumartesi

– ŞEHMUS KARTAL- turizmhaberleri.com/ Batman
Kültür Uzmanı-Araştırmacı yazar

Uzun yıllar önce Prof. Dr. Metin Sözen kontrolünde başlayan Batman (Malabadi) köprüsü restorasyon çalışması köprünün yaklaşık yarısına kadar devam etmiş ancak tahminen ödenek yokluğundan dolayı restorasyon bitirilmeden yarım kalmıştı. Geçen yıl Diyarbakır Valiliği köprü restorasyonunun geri kalan kısmını bitirmek üzere yeni bir ihale açıldı ve bir firma tarafından bir hafta önce restorasyon çalışması bitirilerek köprü yeniden ziyarete açıldı.

Daha önceden yarım kalan bu restorasyon çalışmasını kaldığı yerden başlatıp bitirenlere ve köprünün yeni bir çehreye kavuşmasına sebep olan herkese tarih sever bir vatandaş olarak teşekkür ederim. Ancak meslek branşım gereği yıllardan beri bulunduğum her platformda köprü ile ilgili yaptığım açıklamalara ve konu hakkında medyaya yazdığım yazılara bu sütunda tekrar değinmek istiyorum. Çünkü bu köprünün gündeme geldiği her yerde köprüyle ilgili yanlışları ve doğruları açıklamaya kendimi mecbur hissediyorum.

Bilindiği üzere uzun yıllardan beri bu köprüye takılan isim nedeniyle köprü hep gündemde olmuş ve anlaşıldığı kadar da köprüye takılan bu yanlış isim nedeniyle köprü hep gündemimizde kalacaktır. Bu olayın nedenini soracak olursanız, hemen anlatayım:

Öteden beri bu tarihi köprünün tarihi kaynaklarda belirtilen gerçek manadaki tarihi bilgilerden yoksun bir anlayışla tanıtılması ve basit bir şekilde köprünün yani başında bulunan Malabadi (Çatak Köprü) köyü ismiyle adlandırılarak Türk ve Dünya kamuoyu nezdinde bu isimle lanse edilmesi ve bunda ısrar edilerek bir yanlışın ön planda tutulması benim gibi birçok tarih araştırması yapan kişileri üzmektedir. Çünkü olayın gerçek yönü böyle değildir.

Orta Çağ İslam Medeniyetinin mimarı anlayışıyla yapılmış olan bu muhteşem köprü, Malabadi ismiyle hiçbir alakası olmayan bir konumda olup, kendine özgü zengin tarihi özelliğiyle tanıtılmalı ve daha fazla zaman geçmeden köprüye yapıştırılmış olan Malabadi isminden en erken bir şekilde vaz geçilmelidir diyorum. Çünkü Cumhuriyet döneminde kurulmuş bir köy ismiyle yapılan böylesi bir tanıtım yaklaşık 1000 yaşında olan ve tarihi literatürlerde çok önemli bir konumda olan bu köprünün asaletine bu köy ismi hiç yakışmıyor. Eğer köprü ismi Malabadi Köyü ile ilişkilendirilerek bu yaklaşım ve bu yanlış tanıtım ısrarı böyle devam ederse mutlaka bir gün birileri çıkıp benim sorduğum gibi şu soruyu soracaklardır.

80 yıl önce köprübaşında kurulmuş olan Malabadi Köyü henüz yerinde yokken ve Malabadi ismi henüz gündemde değilken ve bu yerleşim birimine isim olarak verilmemişken de bu köprü vardı ve bu yerde mevcuttu. Peki, soranlar o zaman demez mi bu köy kurulmadan ve köye verilen Malabadi isminden önce köprünün esas ismi neydi? Bu sorunun temelinde saklı duran cevap ise ancak konuyla ilgili bir tarihi kaynak araştırması yaptıktan sonra köprünün gerçek manadaki ismi bilimsel olarak ortaya çıkacaktır. Aksi takdirde bu soruya verilecek cevap bulunmayacak ve köprü ismiyle ilgili öteden beri yapılan yanlışlıktaki ısrar devam edecektir.

Değerli dostlar, Batman kent merkezinin kuzeyinde 35 Km. mesafede Batman-Diyarbakır illeri arasındaki doğal sınır olan Batman Çayı üzerinde bir gerdanlık gibi tek kemerli olarak kesme taştan inşa edilmiş olan Batman Köprüsü, dünyadaki taş köprüler içinde kemeri en geniş olanıdır. Ünlü Fransız Arkeolog Albert Gabriel köprü hakkında şu bilgileri vermektedir: ” Modern statik hesabının olmadığı devirde bu açıklıkta o zaman için böyle bir eser hayranlık ve takdiri muciptir. Ayasofya Cami’sinin kubbesi, köprünün altına rahatlıkla girebilmektedir. Balkanlarda, Anadolu’da Orta Doğu’da bu açıklıkta, bu yaşta başka köprü yoktur. ”

Evliya Çelebiye göre bu köprü, Abbasiler dönemine ait bir mimari şaheserdir. Abbasi hanedanına mensup zengin bir tüccar, hayrat için köprüyü yaptırdığı seyahatnamede anlatılır. Ancak, Evliya Çelebinin köprü hakkında edindiği bu bilginin kaynağını belirtmediği için mevcut tarihi kaynaklarda bu köprü Artuk Oğulları Beyliği döneminde ve Artuk’un torunlarından İlgazi oğlu Timurtaş tarafından 1147 yılında yaptırıldığı söylenmektedir. Mostar köprüsünün ikizi olarak kabul edilir. Tek kemerli olan bu köprünün içine iki yoldan girilir. İçinde insanların dinlenmesi, yatması ve dış tehlikelerden korunması için odalar yapılmıştır. Ulaşımı sağlamakla birlikte birçok fonksiyonu olan bu sanat harikası köprünün, Batman’daki diğer eserler gibi meraklılar tarafından mutlaka görülmesi gerekir.

Günümüzde Diyarbakır iline ait Kültür ve Tabiat Varlıkları envanterinde Malabadi ismiyle kayıtlı ve tescilli olan bu köprü, maalesef kayıt ve tescil esnasında ilgili teknik elemanlar tarafından kolaycılığa gidilerek Malabadi isimi verilmiş ve envanter fişi böyle doldurulmuştur. Oysa tarihi eserlerin envanterini çıkarmak üzere yapılması gerekli en önemli çalışma; belirlenen alanda yüzey araştırması yapmak, daha sonra bulunan tarihi eserlerin tespit ve kayıt işlemleri esnasında eserlerin tarihi bilgileri tarihi kaynaklardan araştırıp bulmak, tarihi kaynaklarda hakkında bilgi olmayan tarihi eserler hakkında yerel bazda yaşlı insanlardan bilgi edinmek, eserin bulunduğu alanın mülkiyet durumunu öğrenmek, koordinatlarını belirlemek ve dört taraflı fotoğrafını çekip envanter işlemini böylece tamamlamak esastır.

Maalesef bu köprüyle ilgili envanter çalışması yapılırken kanımca köprünün gerçek manadaki tarihi bilgileri ve ismi hakkında kaynak araştırması yapılmadan, sadece köprünün hemen yani başında bulunan Malabadi Köyünden esinlenerek bu ismin verilmesi ve bu şekilde tescil edilerek kayıt altına alınması büyük bir hatadır diye düşünüyorum.

Ülkemizde ve Dünya kamuoyu nezdinde uzun yıllardan beri köprünün bu isimle tanıtılması ise bence tarihsel anlamda büyük bir skandaldır. Oysaki köprü hakkında bilimsel anlamda tarihi kaynaklarda bir araştırma yapıldığı takdirde köprü isminin hiçbir devirde Malabadi Köprüsü olmadığı ortaya çıkacaktır. Yukarıda ifade ettiğim gibi yaklaşık 1000 yaşında olan bu köprünün yani başındaki Malabadi (Çatak Köprü) Köyü ise 80 yaşında olup Cumhuriyet döneminde kurulmuştur. Bugün köprünün yanında bulunan bu köyde yaşayan 70 yaşından yukarı yaşlarda kime sorarsanız yerel adıyla köprü isminin “Pıra Batmanê ” yani Batman Köprüsü olduğu ve bu isimle bilindiğini söyleyecektir. Birbirinden habersiz 10 denek üzerinde tarafımca bu ispat yapılmıştır.

Bu pratik ispat dışında daha önce yaptığım tarihi kaynak araştırmasında, söz konusu köprünün asıl isminin Batman Köprüsü olduğu bilimsel olarak ortaya çıkmıştır. Bu araştırmamla ilgili 20.07.2012 tarihinde turizmhaberleri.com deki köşe yazımda BATMAN (MALABADİ) KÖPRÜSÜ başlığı altında genişçe bilgi verilmiştir. Umarım bir gün gelir bu tarihi kaynak araştırmaları sonunda elde edilen bilimsel veriler kamuoyu nezdinde değerlendirilir ve köprünün gerçek ismi olan BATMAN KÖPRÜSÜ kabul edilerek ilan edilir. Çünkü köprünün hemen 150 metre Kuzeyinde yapılmış olan barajın ismi de Batman Barajıdır. Eğer konu ile ilgili bilinen bilimsel gerçekler olmasaydı bu baraja da Malabadi Barajı ismi verilecekti. Ancak Barajın resmiyetteki ismi Batman Barajıdır.
Hoşça kalınız.