Dünya üzerindeki topografik yapı çok büyük değişiklikler gösterdiğinden, bu değişikliklerin etkisiyle çok özel yerel rüzgarlar meydana gelir. Rüzgarlar vadileri izleyerek eserler, yükseltilere ve yüksek sahillere çarparak yön değiştirirler. Yükseklik etkisiyle iki ana katabatik rüzgar tipi oluşur.
SICAK KATABATİK RÜZGARLAR (FÖN RÜZGARLARI – Föhns)
Bunlar dağ tepelerinden aşağılara doğru esen sıcak rüzgarlardır. Yatay olarak ilerleyen hava bir dağ engeliyle karşılaştığında, engeli aşmak için yükselmeye başlar. Böylece yükselerek çiğ noktasının altında bir dereceye kadar soğuyarak taşıdıkları nemi kaybederler. Böylece bulut oluşumuna (stratüs veya kümülonimbüs) veya yağmurlara neden olurlar. Hava yükselmesine devam ettikçe yoğuşma sonucu açığa çıkan ve atmosfere yayılan ısı yüzünden yavaşlar. Dağ engelini aştıktan sonra, eğime bağlı olarak aşağı doğru akan hava, alt seviyelerdeki sıkışma nedeniyle ısınmaya başlar. Yükselirkenki durumun tersine olarak alçaldıkça ısı kazanmaya devam eder. Yükselirken nem kaybettiğinden, dağ eteklerine vardığında çok sıcak ve kuru bir durumda bulunur.
Bu rüzgarlar yılın her mevsiminde, günün veya gecenin herhangi bir saatinde maydana gelebilirler. Rüzgar hızı 3 Beaufort’dan 8 Beaufort’a kadar olabilir. Süreleri birkaç gün olduğu gibi, çok kısa da olabilir. Etkileri özellikle kışın çok belirgindir. 15-20 dakikada 20-30 F’lık sıcaklık değişiklikleri meydana getirip birkaç saat içinde kar ve buzları eritebilirler. Bunlara örnek olarak Alpler de Föhn rüzgarları, ABD Kayalık Dağları (Rocky Mountains) Chinook, ABD Batı Sahili Santa Ana.
SOĞUK KATABATİK RÜZGARLAR (Fall Winds)
Bu rüzgarların oluşumu, sıcak katabatik rüzgarlarınkine benzer şekildedir. Dağ engellerini tırmanarak aşan ve yamaçlara doğru akmaya başlayan hava ısınır. Fakat sıcaklığı çevre sıcaklığından devamlı olarak daha düşük kalır. Soğuk hava dağ engelini aştığı anda, önündeki bendi yıkmış bir su kütlesi gibi aşağılara doğru ezici bir çığ halinde yuvarlanmaya başlar. Böylece meydana gelen rüzgar genellikle çok şiddetlidir. Bazen da hurricane gücüne erişir. Bunlara sık rastlanılan bölgelerde değişik isimler verilir. Batı Akdeniz (özellikle Lion Körfezi) Mistral, adriyatik kıyıları Bora, Arjantin Kıyıları Pampero, Meksika ve Orta Amerika’da Tehuantepecer, İskendurun Körfezine Elmadağ’dan esen Yarıkkaya olarak isimlendirilen bu rüzgarlar “Fall Wind” lerin tipik örnekleridir.
