Ulusal Kurtuluş Savaşımızın tek deniz çarpışmasına sahne olurken Mustafa Kemal Atatürk liderliğindeki Ankara Hükümetinin bir İtilaf Devletiyle imzaladığı ilk anlaşmasının zeminin hazırlayan Alemdar römorkörü için Dışişleri Bakanlığı resmî belgelerle ilk kez kitap yayınladı. Türkiye ve Fransa’daki diplomatik arşivlerden elde edilen belgelerle kitabı yayına hazırlayan Doç. Dr. Evrim Şencan Gürtunca, “Dışişleri Bakanlığı arşivindeki 40 belgeye, Fransa Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı’ndan gelen 16 belge eklendi. Kitabımız Türk diplomatik arşivinin, başka bir ülkenin diplomatik arşivinin işbirliğiyle oluşturulan ilk eser oldu.” dedi. 1921 yılında esir alınan Alemdar mürettebatının zekice bir planla Fransız askerlerini esir aldığını belirten Doç. Dr. Gürtunca, “Gemideki Ali ve Adil Beyin Fransızca bilmesi Fransızların planlarının öğrenilmesini sağladı. Denizde yaşanan çatışmadan sonraki süreç çatışma uzun sürmüştü. Esirlerin değişimiyle Ankara’nın diplomatik ilk zaferi Ankara Anlaşmasına giden yolu açtı” dedi. Resmî belgelerle hazırlanan kitapta, denizdeki çatışmanın 27 Ocak’ta yaşandığı ve Fransız gemisinin C80 muhribi olduğu ortaya çıkartılarak iki yanlış düzeltiliyor.

Kurtuluş Savaşı’nın tek deniz çarpışması, tek deniz şehidi

Mondros Mütarekesi sonunda İstanbul’un işgal edilmesiyle birlikte büyük önder Mustafa Kemal Atatürk’ün başlattığı millî mücadelenin tek deniz çarpışması Karadeniz Ereğli açıklarında Alemdar gemisinde yaşanmıştı. Kendilerini esir alan 5 Fransız askerini esir alarak Ankara hükümetine teslim eden Alemdar mürettebatı, ulusal mücadelemizin sözlü de olsa ilk uluslararası anlaşmasının yapılmasını sağlamış, 20 Ekim 1921 günü Fransa ile imzalanan ilk resmî anlaşma olan Ankara Anlaşması’nın zeminini hazırlamıştı. İki ülkeyi ilgilendiren önemli olay hakkındaki arşiv belgeleri devlet yetkilileri tarafından derlenerek kitap haline getirildi. Başkent Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Evrim Şencan Gürtunca’nın girişimleriyle Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Diplomatik Arşiv Başkanlığı ile Fransa Cumhuriyeti Diplomatik Arşiv Başkanlığı’ndaki resmî belgeler derlendi. Fransa’nın Türkiye Büyükelçisi Hervé Magro üzerinden ulaşılan Fransa Cumhuriyeti Diplomatik Arşiv Direktörü Nicolas Chibaeff tarafından 16 belge, T.C. Dışişleri Bakanlığı Andlaşmalar Genel Müdürü Büyükelçi Engin Yürür’e gönderildi. Türk Dışişleri Arşivi’ndeki Osmanlıca 40 belgenin de toparlanmasıyla Alemdar vapuruyla ilgili 56 resmî belge gözden geçirilerek kitap oluşturuldu. Kitabı hazırlayan Doç. Dr. Evrim Şencan Gürtunca “100. Yılında Alemdar Vapuru Olayı” isimli kitabın Türk diplomatik arşivinin başka bir ülke diplomatik arşiviyle işbirliği sonucu hazırlanan ilk eser olduğunu belirtti.

Resmî belgelerle iki tarihsel hata düzeltildi

Doç. Dr. Gürtunca, “Osmanlıca ve Fransızca belgeler o dönemde telgrafla iletildiğinden zamanın güç koşulları içinde yazım yanlışları oluştu. Anlam değişikliğine yol açmadan düzeltmeye çalıştık. Osmanlıca uzmanları titizlikle çalıştı. Tarihsel bir yanılgı olarak Kurtuluş Savaşı’nın denizdeki tek çatışmasının 6 Şubat’ta yaşandığı sanılıyordu. Oysa Rumi takvimin miladiye çevrilmesi sırasında yaşanan hatayı düzelttik ve 27 Ocak olduğunu kanıtladık. Diğer yandan, Alemdar’ı esir alan savaş gemisinin bilindiği gibi C27 muhribi değil C 80 muhribi olduğunu kayıtlara geçirdik. Tek deniz şehidimiz Recep Kâhya, Türk mürettebatı ve Ereğli’deki halkı korumak için şehit olmuştu. Türk mürettebat içindeki Ali ve Adil Beyin Fransızca bilmesi olayın gidişatında çok etkili. Alemdar’ı ele geçiren Fransız mürettebatın planları öğrenilince vapur kurtarıldı. Türk mürettebatın çıkarttığı söylenen düzmece kavga ve horondan arşiv belgelerinde söz edilmiyor.” dedi.

Fransa’nın olumlu yaklaşımı

İşgal döneminde kömür nedeniyle Zonguldak Ereğli’nin önemli olduğunu belirten Doç. Dr. Gürtunca, “Kırım Savaşı’nda kömür havzalarının işletilmesi Fransızlara verilmişti. Alemdar olayının geçtiği Baba Burnu’nda da Fransızlar vardı. Alemdar’ı esir alan Yüzbaşı Tilly ve dört Fransız asker çatışma bitince esir alınır. 27 Ocak’ta gerçekleşen çatışmanın ardından 4 Şubat’ta olay barışçıl yollarla çözülür. Millî mücadeleyi sürdüren Ankara ile Fransız Hükümeti arasında bu olayın sonunda sözlü anlaşma yapıldı. Bu sözlü anlaşma Ankara Hükümeti’nin ilk uluslararası zaferi Ankara Anlaşması’na giden yolu açtı. Belgelerin hepsi çok önemli. En çok ilgimi çeken Sadrazam Tevfik Paşa’nın Mustafa Kemal Paşa’ya gönderdiği telgrafı içeren kitaptaki 40 numaralı belge. Bu, İstanbul Hükümeti’nin Ankara Hükümeti’ni tanıdığını gösteriyor.” diye konuştu. Alemdar vapurunun hurdaya ayrılmadan önceki son kaptanı Refik Akdoğan’a verdiği sözü yerine getirdiğini belirten Doç. Dr. Gürtunca, kitap için Dışişleri Bakanlığı Diplomatik Arşivi’nde özel bir yayın kurulu oluşturulduğunu, Osmanlıca uzmanlarının titizlikle çalıştığını, Fransız yetkililerin ise olumlu yaklaşımının etkili olduğunu söyledi.

Ne yazık ki koruyamadık ve tarihten silindi

İstanbul’da tutulan 47 metre boyundaki Alemdar, 24 Ocak 1921 gecesi Üsküdarlı Osman Efendi, Trabzonlu Hikmet Efendi, Üsküdarlı Ali Reis, Trabzonlu Rıfat Reis, Rizeli Recep Kâhya, Göreleli Yusuf ve Erzincanlı Salih adındaki 7 kahraman tarafından Zonguldak Ereğli limanına kaçırılmıştı. Kömür ikmali yaptıktan sonra millî mücadeleyi sürdüren güçlere katılmak için Sinop ya da Bartın’a gitmek için 27 Ocak’ta Karadeniz’e açılan Alemdar, limanı kontrol eden Fransızlara ait C 80 muhribi(avcı botu) tarafından durduruldu. Yüzbaşı Tilly ve 4 askerin gözetiminde İstanbul’a götürülen Alemdar’ı C80 muhribi yakından takip ediyordu. Türk mürettebat zekice kendilerini esir alan Fransızları etkisiz hale getirip tekrar geminin kontrolünü ele geçirince Kurtuluş Savaşı’nın tek deniz çarpışması yaşandı. C80 muhribinden açılan ateş sonucu Alemdar’ın serdümeni (dümeni tutan) Recep Kâhya şehit olurken, Ereğli halkının ateş açmasıyla 2 Fransız askeri hayatını kaybetti. 2 saat süren çatışma sonunda esir alınarak Ereğli’ye götürülen Yüzbaşı Tilly ve 4 Fransız asker için Fransızlar Sénégalais ve Waldeck Rousseau savaş gemilerini gönderdi. Millî mücadeleyi sürdüren Ankara Hükümeti’nin Hariciye Vekili Bekir Sami Bey’in de konuya dahil olmasıyla Türk tarafı lehine bir anlaşma yapıldı ve esirler Fransa’ya teslim edildi. Olay, 20 Ekim 1921’deimzalanan Ankara Anlaşması’na giden yolu açtı.