Ticaret gemilerinde boyutları, şekilleri ve yapıları geminin kullanılma amacına ve büyüklüğüne bağlı olan çeşitli direk (mast)ve dikmeler (post) ve bunlara bağlı seren ve Bumbalar bulunur.
Direkler gemilerin güvertelerinden yukarıya doğru dikilen ve topuklarıbazen güvertedeki ıskaçaya veya omurgaya bindirilen, eğrilmemesi için baştan, kıçtan ve yandan çarmıh, patrisa ve ıstıralyalar ile bağlanan içi boş çelik saç borulardır.
Konvansiyonel bir gemi direği:
Konvansiyonel bir gemi direği, Şek. 18. de gösterildiği gibi, üzerinde bütün donanımların belirtildiği bir direk örneğidir. Bu şekilde tam olarak donatılmış bir direk artık modern ticaret gemilerinde bulunmaz ancak, eski tip gemilerde ve yelkenli teknelerde rastlanır.
Bir direğin kısımları ve donanımı:
Bir direk ya bir bütün olarak tek parçadan veya eklemeli olarak iki parçadan yapılmıştır. İki parçadan oluşan bir direkte alttaki parçaya ana direk, ve üstteki parçaya da gabya çubuğu denir. Tek parçadan oluşan bir direk tipine örnek de ‘’polemast’‘dır. Direğin en üst kısmına cunda ve en alt kısmına topuk denir. Bir direk bulunduğu güvertedeki yerine topuğundan oturtulmuştur. Ana direk gemi omurgasına, alt veya üst güvertelerden birine bağlanmış olabilir. Gabya çubuğu kendi ana direğinin kolombirine oturtulur.
Güverteyi delerek geçen direğin bu kısmına rastlayan yere ve onu saracak ve kavrayacak biçimde konulan kuşaklar ve kemerelerle direnci sağlanır. Bu bölüme direk ıskaçası denir. Buraya yerleştirilen kamalarla direğin yuvası içinde bağlanma olanağı sağlanır.
Üst güverte üzerine yuvalanmış direğin topuğu dörtgen prizması biçiminde yapılmış direk ıskaçası tabyası (tabernacle) denilen sağlam bir yapı ile sarılmıştır. Nehirlerde çalışan gemilerin direkleri ıskaça tabyası üzerinde iki parçaya ayrılacak biçimde aryalı olarak yapılmıştır. Tekne alçak bir köprünün altından geçerken direk omurgaya paralel olarak güverte üzerine yatırılır.
Hangi tip olursa olsun bir direk üç kısımdan oluşur; dikine olarak esinlersek, direk topuğu, direk bedeni ve direk cundası. Ana direk cundasında gabya çubuğu yer alır. Bu iki parçanın birleştiği yerde konumlanmış çanaklık denen düz bir platform vardır. Ana direk çarmıkları çanaklığın hemen altındaki bir çembere bağlanmışlardır. Çanaklık omurgaya paralel ve borda çizgisi yönünde gurcetalarla ana direğe birleştirilmiştir. Gabya çubuğunun cundasında veya tek parçalı bir direğin cundasında şapka denen ağaçtan bir disk bulunur. Genellikle şapkada bulunan bir kaç makara dilinden işaret sancaklarının
(1) Direk şapkası (truck) (12) Direk payı (housing)
(2)Gabya çubuğu cundası(head of topmast) (13)Ana direk topuğu (heel of Lower mast)
(3) Istıralya çemberİ (stayband) (14) Direk ıskaçası (mast step)
(4) Şeytan çarmıhı (jacop’s ladder) (15) Direvese demiri (sheerpole)
(5) Gurceta (trestle-tree) (16) Çarmıh basamakları (ratlines)
(6) Çanaklık (top) (17)Ana direk çarmıhları(lowernast shrouds)
(7) Gurceta (cross-tree) (18) Istıralya çemberi (stayband)
(8) Pruva ıstıralyası (forestay) (19) Gabya çubuğu (topmast)
(9) Çarmıh virası (rigging screw) (20)Gabya çubuğu çarmıhları (topmast shrouds)
(10) Direk ıskaçası (foot) (21) Gabya çubuğu cundası (top masthcad)
(11) Güverte ıskaçası (tabernacle)
Direk üzerindeki bir çubuk eğer bordadan bordaya uzanarak kemere yönünde duruyorsa buna ‘’seren’’ denir. Direk üzerindeki çubuk gemi baş-kıç yönünde fakat kıça doğru ve direkle 45 derecelik bir açı yapacak konumda duruyorsa, buna ‘’ giz’’ veya yarım seren denir.
Serenler üzerinde bulunan makaralardan geçirilir salvolar ile işaret sancakları çekilirler, giz ise milli sancağı toka etmekte kullanılan bir çubuktur. Yük gemilerinin hemen hepsinde direklere donatılan bir başka çubuk örneği ‘’Bumbalar’‘dır.
Ana arma (standing rigging):
Bir direk üzerindeki konumları sabit olan donanımlardır. Bunlar serenler, direğin kısımları ve bunlar üzerindeki halatlardan (çarmık, patrisa, Istıralya) meydana gelir.
Selviçeler (Running rigging):
Yelkenli teknelerde kullanılan yelken donamının direk üzerindeki işler halatlarından oluşan donanımdır. Modern gemicilikte direkler ve yelkenlerden başka amaçlara hizmet ettiği için Selviçeler söz konusu değildir.
