AKP iktidarının, “Devletin cebinden tek kuruş çıkmayacak” diyerek Yap-İşlet-Devret (YİD) modeliyle özel sektöre yaptırdığı havalimanları devlete pahalıya patladı.
YİD modeli, “yandaşlara rant” sağlama modeline dönüştü. Afyonkarahisar yakınlarındaki Zafer Bölgesel Havalimanı için devletin garanti ettiği 100 yolcudan sadece 4’ü geldi. Gelmeyen her 96 yolcu için Hazine, hükümete yakınlığıyla bilinen İbrahim Çeçen’in işletmesine toplam 10 milyon avro ödedi.
Zaman’daki İsa Sezen imzalı habere göre, son yıllarda sayıları hızla artan havalimanlarında ciddi sorunlar yaşanıyor. 54 havalimanından 45’i zarar ederken “devletin cebinden tek kuruş çıkmayacak” denilerek yapılan havalimanlarındaki yolcu garantileri devlete çok pahalıya mal oluyor.
Kütahya, Afyonkarahisar, Uşak arasında yapılan Zafer Bölgesel Havalimanı’nda işletmeci firmaya her iç hat yolcusu için 2 avro, dış hat yolcusu için 10 avro garanti verilmişti. İki yılda havalimanının iç ve dış hatlarından sadece 87 bin yolcu uçtu. 2 yılda firmaya garanti edilen 2 milyon yolcu için devletin kasasından 10 milyon avro (32 milyon lira) ödendi.
İşletmeci firmaya 2012-2022 arasında 11 milyon yolcu garantisi verildiği dikkate alındığında havalimanını kullanan yolcu sayısının böyle devam etmesi durumunda yolcu garantisi için devletin cebinden çıkacak para 180 milyon lirayı bulacak. Yapım maliyeti 50 milyon avro olan havalimanını işleten firma sadece yolcu garantileriyle havalimanının maliyetini amorti etmiş olacak.
İşletmeciye 1,7 milyon avro ödeme yapıldı
Sayıştay DHMİ denetim raporunda, garanti yolcu ödemelerinden dolayı kuruluşun uzun süre finansman yükü taşıyacağı belirtilerek yapılacak havalimanlarında riskin proje paydaşları arasında dengeli dağıtılması gerektiğine dikkat çekildi. Bu arada Ankara Esenboğa Havalimanı’nda dış hatlardaki garanti yolcu sayısına ulaşılamaması nedeniyle işletmeci şirkete 2006-2014 arası için 26,2 milyon avro ödeme yapıldı. Mayıs 2012-2014 arasında Milas-Bodrum Havalimanı’nda garanti kapsamında ödenen rakam 1 milyon 782 bin 780 avro oldu.
2010’da Zafer Bölgesel Havalimanı’nın açılış töreninde konuşan Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım, devletin cebinden tek kuruş çıkmadan yapılan ilk havalimanı olduğunu söylemişti. Ancak bu havalimanında da uçuş yapan yolcu sayısı garanti edilenin çok altında kaldı. Devlet, iç hatlarda garanti kapsamına giren 1 milyon 92 bin 467 yolcu için firmaya 2 milyon 184 bin 934 avro ödeme yaptı. Dış hatlar için ise 7 milyon 835 bin 810 avro ödeme yaptı.
Sayıştay: Yolcu trafiği yetersiz
Sayıştay’ın raporunda, Zafer Bölgesel Havalimanı’nda garanti edilen yolcu sayısına göre gerçekleşme iç hatlarda yüzde 5, dış hatlarda yüzde 3 seviyesinde kaldığına dikkat çekildi. Havalimanı uçak ve yolcu trafiğinin yetersiz olduğu belirtilen raporda, “Zafer Bölgesel Havalimanı ile ilgili olarak ortaya çıkan tüm bu veriler titizlikle irdelenmelidir. Yolcu potansiyeli ve talebi yüksek olmayan bölgelerde YİD modeli ile yapılacak havalimanlarının projelendirme, ihale ve işletme sürecinde, riskin proje paydaşları arasında dengeli dağılması ve havalimanının işletilmesi süresinde DHMİ’nin finansman yükünün azaltılması için optimal garanti yolcu sayısının belirlenmesinde, gerek yatırım tutarı ve işletme süresi gerekse bölgesel özellikler, uçak-yolcu trafiği gibi değişkenlerin de dikkate alınması hususu üzerinde önemle durulmalıdır.” ifadelerine yer verildi.
54 havalimanından 45’i zarar ediyor
Sayıştay raporunda DHMİ’nin sorumlu olduğu Türkiye genelindeki 54 havalimanının gelir-gider dengesiyle ilgili veriler de yer aldı. Buna göre 54 havalimanından 45’i zarar ediyor. 2014 yılı sonu itibarıyla İstanbul Atatürk Havalimanı brüt 1.584,4 milyon TL hizmet satış hasılatı ile gelir payında ilk sırayı alırken, bunu 705,3 milyon TL ile Antalya, 131,7 milyon TL ile İzmir Adnan Menderes ve 164,5 milyon TL ile Ankara Esenboğa Havalimanı izledi. Bu havalimanlarına ait giderler ise sırasıyla; İstanbul Atatürk Havalimanı’nda 651,9 milyon, Antalya Havalimanı’nda 246,1 milyon, İzmir Adnan Menderes Havalimanı’nda 76 milyon ve Ankara Esenboğa Havalimanı’nda 174 milyon TL olarak gerçekleşti. Kalan 50 havalimanının 2014 gelirleri toplam 439,7 milyon TL, giderleri ise toplam 960,1 milyon TL olarak gerçekleşti.
Ticari uçak, yolcu ve yük trafiği en yoğun 7 havalimanından YİD sözleşme süresi 2023 yılına kadar devam eden Ankara Esenboğa Havalimanı diğer yıllarda olduğu gibi 2014 yılında da zarar etti. Esenboğa Havalimanı 2014’te 9,6 milyon lira zarar etti.
Kaynak: Turizm Gazetesi
