Endonezya, Güneydoğu Asya’dan Papua Yeni Gine’ye kadar uzanan 5,000 kilometre uzunluğunda dünyanın en büyük dördüncü ülkesi. Diğer taraftan, 17 binden fazla adasını çepeçevre saran 50,000 kilometrekarelik resifleri ile dünyanın en büyük mercan resifi cenneti. Bu kadar büyük bir bölgeyi keşfetmek bir ömre sığar mı bilmiyorum ama, bir yerlerden başlamak istedim ve başlangıç noktası olarak Wakatobi’yi seçtim. Wakatobi adı ilk defa Wangi Wangi, Kaledupa, Tomai ve Binongko adalarının ilk hecelerinin birleştirilmesiyle yerli halk tarafından kullanılmış. Adaları çevreleyen Banda Denizi, dünyanın en temiz, en sağlıklı, en zengin ve el değmemiş resiflerine ev sahipliği yapıyor. Deniz o kadar temiz ki, bazen sualtında görüş mesafesi 70 metreye kadar ulaşıyor. Resifler bu kadar sağlıklı olunca, bu durumdan faydalanmak isteyen birçok canlı, yaşam alanı olarak bölgeyi seçiyor ve ortaya muhteşem çeşitlilikte ve güzellikte sualtı flora ve faunası çıkıyor.
Gecenin renkleri
Güneş dağların ardında kaybolunca, bazı türler avlanmaya çıkarken bazıları uykuya dalıyor. Kardinal balığı (Apogon neotes) yelpaze mercanının üzerinde uyurken kendini güvende hissediyor (üstte). Bu zengin resiflerde yaşam alanı bulmak oldukça zor olduğu için her fırsat değerlendiriliyor. Ölmüş bir mercan zaman içinde pembe ve turuncu süngerlerle, masmavi tunikadelerle ve çalıyı andıran hidroidlerle kaplanıyor. Bir hayat son bulurken arta kalanlar yeni hayatlara yaşam mekanı sağlıyor. Wakatobi’nin renkli sualtı canlıları gün batınca bir çiçek buketi kadar güzel görüntüler veriyorlar (altta).
Mücevher gibi
Altın damsel balığı (Amblyglyphidodon aureus) yumuşak mercanın önünde bir mücevher gibi duruyor. Fotoğrafını çekmek için biraz yaklaştığımızda tehdit edildiğini hissederek mercan dallarının arasına gizleniyor.
Kiracı ile ev sahibi
Ortak yaşam, iki farklı türün bir arada bulunduğu ve türlerden birinin yaşamının diğerinin yaşamıyla iç içe olduğu bir ilişki. Anemonbalığı kötü bir yüzücü olduğu için açık denizde uzun süre hayatta kalmayı başaramaz. Bu yüzden ömrünün neredeyse tamamını anemonun güvenli yuvasında kiracı olarak geçirir. Anemonun zehirli dokunaçları muhteva ettiği zehir ile diğer ziyaretçileri felç ederken anemonbalığına zarar vermiyorlar. Böylece anemonbalıkları hem düşmanlarından korunmuş oluyor, hem de anemonun yakaladığı besin artıkları ile besleniyor. Ev sahibi kiracı ilişkisi aslında her iki tarafında yararına olan bir ilişki.
Bu ilişkide ev sahibi anemonun menfaati anemonbalıklarının evlerini her ne pahasına olursa olsun cesaretle savunmaları ve en büyük düşmanları olan kelebek balıklarının saldırılarını etkisiz hale getirmeleri. Genellikle aileler halinde yaşayan Anemonun Palyaço anemonbalığı (Amphiprion ocellaris) yavrusu evinde güvende (üstte). Domates anemonbalığının (Amphiprion frenatus) yavrularında ise 2 veya 3 beyaz şerit varken erişkinlerde sadece bir tek şerit bulunuyor. Diğer anemonbalıkları birden fazla anemon türünde rahatlıkla yaşarken domates anemonbalıkları sadece Entacmaea quadricolor türü anemonun içinde yaşıyorlar (altta).
Cerrahi operasyon
Büyükburunlu tekboynuzbalığı (Naso vlamingii) bulunduğu ortamda düşmanları tarafından fark edilmemek için gövdesindeki renk ve desenleri çok seri biçimde değiştirebiliyor. Gecenin karanlığından faydalanmak için koyu renk gövde üzerinde mavi desenler olan pijamalarını giyiyorlar. Cerrahbalığı familyasının diğer türleri gibi tekboynuz balıkları da saldırıya uğradıkları zaman kuyruklarının üzerindeki ustura gibi keskin çıkıntı ile düşmanlarına darbe vuruyorlar. Darbenin sertliğine göre avcının gövdesinde derin çizik ve yarıklar atabildikleri için bu familyaya ait türlere cerrahbalığı deniyor (altta). İki santimetreyi geçmeyen boylarıyla crinoid ıstakozu (Allogalathea elegans) kendisine çok ilginç bir yuva bulmuş.
Hiçbir canlının bakmayı düşünmeyeceği bir yerde; kuştüyü denizyıldızının (Crinoidea) kolları arasında yaşıyor. Herhangi bir sebeple yuvalarından ayrıldıklarında avcılar tarafından hemen fark ediliyorlar ve yem olmaktan kurtulamıyorlar (üstte).
Kiracı karidesler
Tıpkı anemonbalıkları gibi temizlikçi karidesler de anemonlarla karşılıklı menfaate dayalı kiracı-ev sahibi ilişkisi sürdürüyorlar. Anemonun sağladığı yuvada güvende yaşarken kira bedeli olarak temizlik yapıyorlar. Anemonun üzerine yapışan besin artıklarını ve diğer organik maddeleri temizlerken hem karınlarını doyuruyorlar, hem de anemonların atıklar yüzünden hastalanmalarına engel oluyorlar.
Temizlikçi karides (Periclemenes kororensis) turuncu gövdesinin neredeyse tamamını mantar mercanın (Heliofungia actiniformis) içinde saklarken uzun kıskaçları ile besinleri yakalıyor. Şeffaf gövdeleri sayesinde üzerinde bulundukları muhteşem anemonun (Heteractis magnifica) rengini alan temizlikçi karidesler (Periclemenes tosaensis) sadece anemonları değil, müren, orfoz, lapin gibi balıkları da besin artıklarından temizliyor (üstte).
Şaşırtan yarasabalıkları
Uzun yüzgeçli yarasabalıkları (Platax teira) resifin yakınlarında korunaklı bölgelerde yalnız ya da küçük gruplar halinde avlanırken resiften uzaklaşmaları gerektiğinde gruplar halinde yüzüyorlar. Bireyler birbirlerine yakın ve koordineli hareketler yaparak yenilebilir boyutlarda bir balık gibi değil, tek ve büyük bir canlı gibi görünüyor ve köpekbalığı, baraküda gibi büyük avcıları aldatıyorlar.
Levent Konuk
www.leventkonuk.com
