Balıkadamların çokça başına gelenlerden bir olumsuzluk da serbest akış olarak bilinir. . Bir balıkadam suya girer girmez, ahtapotu veya ikinci kademesi aniden, pistin sonundaki bir jet uçağının aniden ve son süratiyle uçuşa geçmesi gibi bir izlenimle hava boşaltır. Aniden,10 bar basıncın, kükreyerek ve kontrolsüz olarak dışarı atılması balıkadamları üzer, dayak yemişten beter olurlar,. Yapılması gereken tek şey başparmakla serbest akışa geçen ağızlığın tıkanmasıdır fakat bunun yerine genellikle beceriksiz bir şekilde ve el yordamıyla vanayı kapatarak problem çözmeğe çalışılır, tabii bu da tüpün içerisindeki havanın bir kısmının kaybolması anlamına gelir. Bir başka ve daha ciddi durum, dalış sırasında aniden ikinci kademe serbest akışa geçtiğinde meydana çıkar. Bu durum soğuk irtifa dalışlarında genellikle regülâtörün dalış sırasında donmasıyla birlikte olur. Her balıkadam serbest akışa geçmiş bir regülatörden soluma eğitimi almış olmasına rağmen mevcut hava çabucak sıfıra kadar düşebilir. Dalış eşinin yedek ikinci kademesinden solumak da çoğu zaman çözüm olmayabilir muhtemelen o regülatör de serbest akışa geçmiştir ve iki balıkadamlık serbest akış konuyu daha vahim hale getirir.
Regülatör dediğimiz aslında tüpteki çok yüksek basınçlı havayı soluyabileceğimiz ortam basıncına düşürmeye yarayan, arka arkaya konumlanmış bir çift basınç düşürücü vanadır. İlk vana olan birinci kademe yüksek basınçlı havayı alır ve ortam basıncının 8-10 atm üzerinde bir basınç değerine düşürür. Bunu basınca duyarlı bir diyafram ya da piston yardımıyla sağlar. Yüksek basıncın aniden 8-10 atm basınca düşmesi birinci kademede ani bir sıcaklık düşmesine neden olur. Su sıcaklığı da üşütecek kadar soğuk ise bazı kısımlarda donmalar oluşur ve birinci kademedeki diyafram ya da pistonun hareket kabiliyeti azalır veya hiç hareket edemez.
Böyle soğuk şartlarda kullanmak için geliştirilmiş regülatörler, her zaman mekanizmalarını kuru tutmak için çevreye kapalı olarak tasarımlanmıştır. Diğer tasarımlar büyük miktarda ısıyı, regülatör daha suya girmeden suya giriş sıcaklığı için harcar ve bu da hareketli parçalarında sıcaklığının düşmesine sebep olur. Çok soğuk ortamdaki serbest akışların sebebi budur.
Bir başka serbest akış, birinci kademe içerisindeki sıkıştırılmış yayın bulunduğu hacim ile havanın pompalandığı hacim arasında, vana yayının soluma sırasındaki hareketi ile görülür. Birinci kademe hata yaparsa, ikinci kademeye geçişi sağlayan hava basıncının artmasıyla, normalde sıkıştırılmış yayı dolayısıyla kapalı olan ikinci kademe vanası etkilenir. Sonuç durdurulamaz bir serbest akıştır. Serbest akışlar, beklenen buzlanma ile genellikle birinci kademede başlar ve yüksek akışlı hava daha sonra ikinci kademenin buzlanmasına sebep olur.
Elbette bu, ağustos ayında Kemer’de bir platformda ayakta duran bir balıkadamın regülatörünün neden durdurulamaz şekilde serbest akışa geçtiğini açıklamıyor. Devam edeyim. Modern regülatörler soluma işini mümkün olduğu kadar az bir eforla yapabilmek için tasarlanmışlardır. Önce tüpün içerisindeki hava basıncı düşürülerek regülâtörün her iki kademesini birbirine bağlayan orta basınç hortumuna gönderilir, sonra balıkadamın her soluduğunda ortam basıncında hava temin edilmiş olur.
Bunu nasıl yapar? Genellikle ikinci kademenin ön tarafında yer alan ve regülâtördeki havayı boşaltmak için el ile de müdahale edilebilen, basınca duyarlı bir diyafram, temas ettiği bir kolu çekerek basit bir vanayı açar. Hava akışını vana kontrol eder. Böylece diyafram, hem hava basıncını hem de üzerine ilave olan su basıncına ayarlamış olur. Balıkadam nefes aldığında, ikinci kademenin içerisindeki basınç bir miktar düşerek ortamdaki basınç diyaframa bası yapar ve vanayı açarak hava akışını sağlayan kolu çalıştırır. Regülatör tasarımcıları, tasarladıkları regülatörlerin olabildiğince kolay soluma yapması için uğraşırlar. Çok hassas bir diyafram ve iyi bir mekanik tasarım kullanılarak vananın az bir gayretle açılması sağlanır. Üzerindeki tambur/kapak yardımıyla vanayı kapalı tutan yay sıkıştırılarak vananın açılması için gereken basınç artırılabilir. Ancak her regülâtörün bu soluma direncini ayarlayan tamburu olduğu söylenemez. Gerekli olup olmadığına dair birçok felsefik tartışma yapılıyor. Bazıları, hava akışını azaltmak için daha az gayretle soluma yapmanın daha kolay bir yol olduğunu savunuyor. Tasarımcılar aynı zamanda ikinci kademe gövdesi içerisinde hava akışının mümkün olduğunca engellenmemesine de çalışıyorlar. Hava akışını sağlamak için bir tür “Venturi” etkisi yaratmaya çalışıyorlar.
Ne yazık ki, basınca duyarlı diyaframın arkasında etkili ve engellenmeyen hızda bir hava akışı olduğunda, diyaframın ön tarafındaki basıncın yükselmesinden dolayı, belirgin ölçüde basınç düşmesine neden olur. Bu diyaframın içeri doğru hareketini sağladığından, kol üzerine bası yaparak ikinci kademe vanasını açar. Etki katlanarak büyür. Bu etkiyi yok etmek için, tasarımcılar, genellikle bir pervaneye kolayca pozisyon vererek hava akışını kesen ve venturi etkisini durduran bir venturi kolu ilave ederler. Bu, ağızlığı parmakla tıkamak gibidir. Ancak, tabii ki regülatörden soluyabilirsiniz, parmağınızdan değil.
Pratikte, venturi ayarını sürekli ekside bulunduranlar, regülatörlerinin soluma karakterlerindeki değişimi anlayamazlar.
Özetle regülatörünüz dalış öncesi aniden serbest akışa geçerse, ikinci kademe gövdesiyle diyafram arasında kalan basıncı artırmak için, parmağınızla ağızlığı tıkayın. Bu diyaframım tekrar eski pozisyonuna gelerek vananın kapanmasını sağlar.
……
Öncelikle soğuk ve tatlı sularda da kullanabileceğiniz bir regülatör seçin. Bu türlerin, hareketli kısımları ya çevreye kapalı bir yapıdadır veya sıcak kalacak bir tasarıma sahiptir. İkinci kademede aynı zamanda hareketiyle ısınacak birçok metal parçaya da sahiptir.
Daha da önemli olabilecek bir başka konu, buzlanma nedenlerinin oluşmasına önlem almaktır. Bunu çok iyi yönetilen bir kompresörden, tüpünüze kuru hava basarak sağlayabilirsiniz. Kuru hava donmaya karşı en iyi önlemdir. Dalış öncesi yüzeyde iken, regülâtörünüze nemli havayı soluyarak göndermekten de kaçınmalısınız. Dalış öncesi regülatörünüzü hava ile temizlemekten kaçınmalısınız. Ve su üstünde iken birinci kademeniz ıslak iken ikinci kademeden soluma yapmayın. Birinci kademeniz tamamen suya batmadan deneme için bile ikinci kademenizden nefes alıp vermeyin.
Soluma isteğinizi azaltarak büyük serbest akışlardan uzak kalabilirsiniz. Sualtında yumuşak soluma yapın, acil durum dışında alternatif hava kaynağınızı kullanarak hava tüketiminizi ikiye katlarsınız. Şamandıra veya kaldırma balonunu regülâtörünüzle doldurmayın. Serbest akışa geçmiş bir regülatörden soluma antrenmanı yapın. Belki de bunu nasıl yapacağınızı unutmuşsunuzdur, becerinizi güncel tutun. Planladığınız dalışlarda deko beklemesi gerekmemesine dikkat edin ve gerektiğinde acil çıkış yapabileceğiniz bir derinliği aşmayın. Zaten deko gerektiren dalışların yasak olduğunu unutmayın.
İyi dalışlar,
Mehmet Avadan https://www.facebook.com/mhmtvdn
